Spadek 2020
Możliwość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza (w sytuacji „przegapienia” 6-miesięcznego terminu na jego odrzucenie) funkcjonuje na szeroką skalę od 2015 roku. Zmieniony został wówczas art. 1015 kc, dający spadkobiercom ochronę przed długami spadkodawcy. Zanim powiemy, czym jest spadek z dobrodziejstwem inwentarza, poznajmy niezbędną definicję spadku.
Spadek to w polskim prawie ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących na jego następców prawnych w drodze dziedziczenia (art. 922 Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że w ramach spadku możemy otrzymać zarówno aktywa (prawa majątkowe do nieruchomości, pojazdów, środków finansowych, papierów wartościowych itd.) jak i pasywa (niespłacone kredyty, długi, zaległości itd.). Nie każdy ma chęć i możliwości regulowania zobowiązań zmarłego spadkodawcy, nie mamy jednak możliwości przyjęcia samego majątku, bez przyjęcia długów, jeśli takowe są.
Ważne: należy pamiętać, iż do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy, koszty postępowania spadkowego czy obowiązek zaspokojenia roszczeń z tytułu zachowku (art. 922 §3 kc).
Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Od 2015 roku istnieje możliwość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a więc z ograniczeniem odpowiedzialności za długi jedynie do wysokości aktywów.
Istotą tego zapisu art. 1015 Kodeksu cywilnego, w sytuacji braku wyboru, jest domniemanie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przepis ten nie tylko chroni nieletnich (którzy często są uprzywilejowaną kategorią dla ustawodawcy), ale wszystkich spadkobierców. Rozwiązanie to chroni nas przed bardzo poważnymi konsekwencjami, które może nieść przyjęcie spadku w całości. Aczkolwiek nie jest powiedziane, że otrzymując spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie spotkają nas z tego powodu kłopoty, zawiązane z wieloma uciążliwymi formalnościami, czy koniecznością sporządzenia spisu inwentarza.
Co oznacza dobrodziejstwo inwentarza?
Powiedzmy sobie teraz, czym jest owo dobrodziejstwo inwentarza. To instytucja prawa cywilnego, która pozwala przyjąć majątek spadkodawcy tylko i wyłącznie do wysokości długów. W praktyce oznacza to, iż wszystkie aktywa, czynne składniki majątku można sprzedać, aby z uzyskanych pieniędzy spłacić długi. Mogą to być:
- nieruchomości,
- samochody,
- przeróżne przedmioty,
- kosztowności,
- dzieła sztuki,
- akcje,
- udziały.
Spis inwentarza – KPC
Kodeks postępowania cywilnego opisuje czynność spisu inwentarza. Dokonywany jest na polecenie sądu przez komornika, spadek trzeba bowiem w jakiś sposób oszacować. Do 2015 r. tylko sąd mógł wydać postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza (art. 637 Kodeksu postępowania cywilnego). Po 2015 r. wniosek o sporządzenie spisu inwentarza można zgłaszać bezpośrednio komornikowi (art. 637¹ kpc). Procedura angażująca sąd i komornika ma zapobiegać przypadkom próby ukrywania majątku przez spadkobierców – ukrycie na przykład kosztownego samochodu, obniżyłoby wartość aktywów, a tym samym ograniczyłoby wysokość długów, które ma spadkobierca spłacić.
Ważne: każdemu spadkobiercy przysługuje prawo do zażalenia, jeśli nie zgadza się z treścią spisu inwentarza! Natomiast komornik ma obowiązek poinformowania o terminie sporządzania spisu nie tylko wnioskodawcę, ale i wszystkich uczestników postepowania spadkowego. Warto uczestniczyć w procedurze spisu, gdyż niestawiennictwo nie wstrzymuje tej czynności.
Zmiany w prawie, które weszły w 2015 roku, przewidują też jednak możliwość przeprowadzenia prywatnego spisu inwentarza. Sam spadkobierca może złożyć w sądzie albo przed notariuszem sporządzony już wykaz inwentarza (art. 1031¹ kpc). Jednak taki „prywatny” wykaz wymaga należytej staranności.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza u notariusza
Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (podobnie jak oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w całości) składamy:
- u notariusza,
- we właściwym sądzie rejonowym, którym jest (zgodnie z art. 628 kpc) sąd ostatniego zwykłego pobytu spadkodawcy). Jeżeli miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, właściwym jest tzw. sąd spadku (czyli sąd w którym znajduje się majątek spadkowy).
W świetle polskiego prawa, każda osoba która nabywa prawo do spadku, musi podjąć decyzję, co zamierza ze spadkiem zrobić. Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego istnieją 3 możliwości, spadkobierca może:
- spadek przyjąć w całości (przyjęcie proste), co oznacza, że odziedziczy wszystkie aktywa, ale też wszystkie pasywa, czyli długi spadkowe w pełnej wysokości;
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że za ewentualne długi spadkowe będzie odpowiadać tylko do wysokości odziedziczonych aktywów (tzw. ograniczenie odpowiedzialności spadkowej);
- zdecydować się na odrzucenie spadku w całości. Wówczas nie otrzyma żadnych aktywów, ale też na pewno nie zostanie obciążony długami zmarłego spadkodawcy.
Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza
Nas szczególnie interesuje przypadek drugi - przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Tak jak powiedzieliśmy już wyżej, spadek z dobrodziejstwem inwentarza w sytuacji „przeoczenia” terminu 6 miesięcy na jego odrzucenie, można przyjmować od 2015 roku i jest to wielki ukłon w stronę spadkodawców, wcześniej pozbawionych takiej ochrony (art. 1015 §2 kc). Do 2015 r. brak odrzucenia spadku powodował z mocy prawa przyjęcie całości, niezależnie od wysokości długów.
Wybór z powyższych 3 możliwości powinien zostać dokonany w ciągu 6 miesięcy od dnia, kiedy spadkodawca powziął wiedzę o nabyciu spadku. Wielu spadkodawców o takim wymogu nie wie, co później działa na ich niekorzyść. Do 2015 roku brak decyzji, czy spadek zostaje przyjęty czy odrzucony, skutkował automatycznym domniemaniem, że spadkodawca spadek przyjął w całości. Jeśli spadek składał się z długu znacznie przewyższającego wartość odziedziczonych aktywów, spadkobiercę czekały poważne kłopoty finansowe.
Ważne: nieznajomość prawa szkodzi i nie zwalnia z odpowiedzialności, dlatego warto zapoznawać się z tematyką i przepisami prawa w zakresie dziedziczenia, gdy jesteśmy potencjalnymi spadkobiercami!
Konsultacja merytoryczna prawnik Jolanta Woźniak
Czytaj też:
Dziedziczenie ustawowe – zasady, kolejność, definicje
Darowizna mieszkania – informacje i zasady. Podatek
Prawo do zachowku – komu się należy. Darowizna a zachowek