Podział majątku
Czym innym jest ustawowy, albo testamentowy podział majątku, jeśli chodzi o procentowe udziały przypadające na poszczególnych spadkobierców, a czym innym jest fizyczny podział majątku. Jak wiemy, na majątek składają się często rzeczy co do zasady niepodzielne, takie jak:
- mieszkania,
- samochody,
- kosztowności,
- dzieła sztuki itd.
Jeśli spadkobierców jest przynajmniej dwóch, powstaje między nimi wspólność majątku spadkowego. Majątek ten należy rozdzielić. Spadkobiercy muszą w jakiś sposób podzielić się masą majątkową. Jak? Posłużmy się w dalszej części przykładem prostej sprawy podziału majątku po rodzicach między dwójkę ich dorosłych dzieci.
Podział majątku po rodzicach
Jan i Katarzyna stanęli w obliczu konieczności dokonania podziału majątku po rodzicach, którzy zginęli w wypadku. Rodzice nie zostawili testamentu, dziedziczenie odbywa się na drodze ustawowej. Rodzeństwo otrzymało w spadku mieszkanie rodziców, wszystkie zawarte w nim ruchomości, samochód oraz udziały w funduszu inwestycyjnym o wartości 50 tysięcy złotych oraz oszczędności w kwocie 10 tysięcy złotych.
Wedle zasad dziedziczenia ustawowego, które stosujemy wobec braku testamentu, Jan i Katarzyna odziedziczyli majątek w udziałach wynoszących po 1/2 . O ile łatwo sobie wyobrazić prosty podział papierów wartościowych oraz gotówki, o tyle kłopotów nastręczają aktywa takie jak mieszkanie, auto, meble i sprzęty domowe. Jak je podzielić na pół?
Podział spadku
Pierwszą kwestią, jaką powinno się rozstrzygnąć rozpoczynając podział majątku spadkowego, jest potwierdzenie praw do spadku.
Istnieją dwie możliwości prawne potwierdzenia praw do spadku:
- sądowa – dziedziczenie tutaj potwierdza postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku,
- notarialna – efektem końcowym jest sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, przy zgodzie i stawiennictwie wszystkich spadkobierców (ustawowych bądź testamentowych).
W przypadku postępowania notarialnego można domniemywać, iż strony są zgodne również w przypadku działu spadku.. W bardziej skomplikowanych sytuacjach, gdy mamy do czynienia z testamentem i wieloma spadkobiercami, może się okazać, że któraś z osób ustawowo uprawnionych do spadku, nie została uwzględniona w testamencie, albo też została uznana za niegodną dziedziczenia (czyli wydziedziczoną). I te sporne kwestie może rozstrzygnąć tylko sąd.
Prawo spadkowe
Podziału majątku po śmierci spadkodawcy dokonuje się obierając jedną z dróg – sądową lub notarialną. Art. 1037 §1 Kodeksu cywilnego dopuszcza możliwość działu spadku na mocy umowy między spadkobiercami albo na mocy orzeczenia sądu, na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. W praktyce sprawa sądowa jest konieczna, gdy między spadkobiercami istnieje spór. Natomiast podział spadku w postaci umowy, zgodnie z przepisami w niektórych przypadkach podpisanej przed obliczem notariusza, odbywa się z sytuacji pełnej zgodności wszystkich stron co do tego, jak ma wyglądać podział majątku
Ważne: umowa musi zostać podpisana zgodnie przez wszystkich spadkobierców, w przeciwnym razie będzie nieważna.
Podział spadku u notariusza
Taka forma polega na spisaniu umowy o dział spadku między spadkobiercami. W umowie tej określają oni, kto i co otrzyma z masy spadkowej. Tak jak powiedzieliśmy – na warunki muszą przystać wszyscy spadkobiercy. Obowiązująca w prawie polskim zasada swobody umów daje możliwość ustalenia treści takiej umowy przez spadkobierców, ale z zachowaniem udziałów, wynikających z przepisów prawa bądź testamentu. Ustawodawca określa w Kodeksie cywilnym, kiedy wymaga jest umowa notarialna (np. kiedy w skład spadku wchodzi nieruchomość, zgodnie z art. 1037 §2)
Podział majątku w praktyce jest nieco umowny (np. wobec problemów z oszacowaniem wartość przedmiotów, czy też niemożnością ich fizycznego podziału). Mogą się więc strony dobrowolnie umówić, że ktoś na przykład otrzyma mieszkanie, inna samochód i kosztowności, a pozostałą różnicę wyrówna w gotówce. Podział majątku dotyczy tylko aktywów, nie dzieli się w ten sposób pasywów, czyli zobowiązań zmarłego spadkodawcy. Do momentu działu spadku spadkobiercy odpowiadają solidarnie za długi spadkowe, a po dziale spadku – proporcjonalnie do swych udziałów (art. 1034 § 1 i 2 kc).
Ważne: zgodnie z art. 1038 §2 kc umowny dział spadku może objąć cały spadek lub jego część.
Podział spadku w sądzie
W przypadku zaistnienia sporu między spadkobiercami, sprawa najczęściej kończy się w sądzie. Składając wniosek z żądaniem podziału spadku do sądu, spadkobiercy winni :
- podać we wniosku wszystkie wymagane dane, określone w art. 682 Kodeksu postępowania cywilnego (np. wiek, zawód, stan rodzinny),
- dołączyć postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku bądź zarejestrowany w sądzie akt poświadczenia dziedziczenia (w przypadku ich braku, dokumenty te wyda sąd w toku postępowania),
- podać skład masy spadkowej, która ma być przedmiotem działu spadku,
- zwrócić się o zabezpieczenie aktywów wchodzących w skład masy spadkowej, a także sporządzenie ich wykazu (listę sporządza komornik), chyba że już wcześniej był przeprowadzony spis inwentarza na potrzeby wyliczenia zachowku– wówczas należy go dołączyć do wniosku.
W przypadku, gdy w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość, załączamy akty notarialne, wypisy z ksiąg wieczystych i rejestru gruntów i lokali, potwierdzające prawo nieżyjącego spadkodawcy do danej nieruchomości.
Finalnie sąd dokonuje podziału majątku przyjmując rozwiązania ustawowe, zgodnie z art. 684 Kodeksu postępowania cywilnego to sąd decyduje o składzie i wartości spadku.
Ważne: sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek, a tylko sąd z ważnych powodów może go ograniczyć (art. 1038 §1kc).
W przypadku niemożności równego podziału (np. ze względu na nieproporcjonalną wartość jednostkowych aktywów wchodzących w jej skład), różnice wyrównywane są w formie pieniężnej.
Konsultacja merytoryczna prawnik Jolanta Woźniak
Zobacz też:
