Osierdzie to worek złożony z podwójnej błony surowiczej. Swym kształtem obejmuje serce człowieka. Składa się z blaszek, płynnie przechodzących z jednej w drugą. Jama osierdzia wypełniona jest płynem, który zapewnia swobodne poruszanie się komorom serca w czasie ich skurczu. To bardzo ważny element pracy serca. Zapalenie osierdzia niekiedy jest trudne do wykrycia i właściwego zdiagnozowania. Warto zatem wiedzieć, jak je rozpoznać.
Co to jest zapalenie osierdzia?
Zapalenie osierdzia to swoisty stan zapalny blaszek osierdzia, które otaczają serce. Wewnętrzna warstwa worka osierdziowego oddzielona jest płynem od warstwy zewnętrznej. Ta przestrzeń to jama osierdzia, a zawarty w niej płyn ma za zadanie zmniejszać tarcie pracy serca. Worek osierdziowy chroni serce, zapewnia sercu właściwą pozycję w śródpiersiu, szczelnie je okrywa, zabezpieczając przez urazami. Zapalenie osierdzia powstaje wtedy, gdy w worku osierdziowym gromadzi się większa ilość płynu. Niestety płyn ten może powodować ucisk serca. Jest to dość niebezpieczne, gdyż zaburza funkcje serca i może doprowadzić nawet do ustania jego akcji. Medycyna wyróżnia 3 rodzaje zapalenia osierdzia:
- ostre zapalenie osierdzia,
- przewlekle zapalenie osierdzia,
- nawracające zapalenie osierdzia.
Z klinicznego punktu widzenia zapalenie osierdzia dzieli się na:
- ostre zapalenie osierdzia – do 6 tygodni,
- podostre zapalenie osierdzia – od 6 tygodni do 6 miesięcy,
- przewlekłe zapalenie osierdzia – powyżej 6 miesięcy.
Rodzaj zapalenia zależy do przyczyny, która je wywołuje. Zapalenie osierdzia rozszerza stan zapalny na pozostałe warstwy serca. Może pojawić się wtedy zapalenie mięśnia sercowego. Niestety niekiedy stan zapalny może rozprzestrzeniać się na inne organy.
Przyczyny zapalenia osierdzia
Do głównych przyczyn zapalenia osierdzia zalicza się:
- infekcje – przede wszystkim wirusowe, rzadziej bakteryjne, ale często też przyczyną są grzyby,
- niedoczynność tarczycy,
- gorączka reumatyczna,
- niewydolność nerek, ale w ostrej fazie (doprowadza do mocznicowego zapalenia osierdzia),
- przewlekła niewydolność krążenia,
- choroby nowotworowe,
- toczeń (doprowadza do wysiękowego zapalenia osierdzia),
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- gruźlica,
- często leki obniżające odporność (ale zależy to indywidualnej reakcji na leki),
- urazy klatki piersiowej, w przypadku biopsji serca czy promieniowania w radioterapii.
Czasem przyczyny zapalenia osierdzia są trudne do wykrycia. Wtedy takie zapalenia określane jest jako idiopatyczne zapalenie osierdzia.
Objawy zapalenia osierdzia
Dokładne wskazanie objawów przez chorego zawsze ułatwia lekarzowi postawienie właściwej diagnozy. Często pierwszy wywiad, a potem specjalistyczne badania pozwalają na wdrożenie skutecznego leczenia. Pierwszym objawem, który powinien zaniepokoić pacjenta to ból w klatce piersiowej, który charakteryzuje się:
- formą ostrego bólu lub mocnego ucisku,
- umiejscowieniem w okolicy serca lub za mostkiem po lewej stronie,
- nasilaniem podczas kaszlu czy połykaniu.
Ból ten jest dokuczliwy z reguły w pozycji leżącej, a słabiej odczuwalny w pozycji siedzącej (kiedy chory pochyla się do przodu). Takie sygnały są już alarmem, że coś niepokojące dzieje się z sercem.
Zapalenie osierdzia, oprócz bólu, objawia się:
- obrzękiem kostek,
- nieprzerwanym zmęczeniem,
- dusznością,
- nierównym biciem serca,
- gorączką bądź stanem podgorączkowym,
- bólem mięśni i stawów,
- tamponadą serca czyli zaburzeniem serca na skutek zgromadzenia nadmiernej ilości płynu w worku osierdziowym.
Dokładna analiza tych objawów może z dużym prawdopodobieństwem postawić właściwą diagnozę wstępną. Niekiedy objawy mogą mieć postać bólu promieniującego do żuchwy, lewego barku lub obu ramion. Także słyszalny szmer tarcia nad sercem w badaniu stetoskopem może on oznaczać zapalenie osierdzia.
Leczenie zapalenia osierdzia
Leczeniezapalenia osierdzia uzależnione jest od stanu pacjenta. Początkiem każdych działań medycznych są odpowiednie badania. Do podstawowych przy tego rodzaju schorzeniach należą:
- RTG klatki piersiowej,
- echokardiografia serca,
- badanie elektrokardiograficzne (EKG),
- nakłucie worka osierdziowego (przez skórę), aby usunąć płyn osierdziowy i zbadać drobnoustroje, będące przyczyną choroby.
Celem leczenia zapalenia osierdzia jest opanowanie stanu zapalnego. Ale bardzo duże znaczenie ma zapobieżenie powikłaniom i kontrola poziomu płynu w worku osierdziowym. Sam proces leczenia modyfikowany jest w zależności od przyczyny zapalenia. Aby nie dopuścić do powikłań leczenie przebiega w następujący sposób:
- w pierwszym okresie po rozpoznaniu chory musi pozostać w szpitalu,
- podawane są leki przeciwzapalne lub sterydy, gdy stan chorobowy jest nasilony,
- niekiedy podawane są antybiotyki lub leki przeciwgruźlicze w zależności od przyczyn powstania choroby,
- w sytuacjach nagromadzenie zbyt dużej ilości płynu przeprowadzane jest nakłucie worka osierdziowego (jest to tzw. perikardiocenteza), aby uwolnić nadmiar płynu (w razie potrzeby zabieg ten może być powtarzany),
- w sytuacjach zaciskającego zapalenia osierdzia, kiedy pompowanie krwi jest bardzo utrudnione, wskazany jest zabieg operacyjny usunięcia worka osierdziowego.
Po leczeniu szpitalnym dalsza rekonwalescencja odbywa się w domu. Ale o pełnym powrocie do całkowitej aktywności zawsze musi zdecydować lekarz.
Zapalenie osierdzia – skutki
Nieleczone zapalenie osierdzia wywołuje poważne skutki :
- zaciskające zapalenie osierdzia – które polega na utracie elastyczności worka osierdziowego przez powstawanie włóknistych zgrubień i zwapnienia osierdzia,
- tamponada serca – która pojawia się na skutek przewlekłego bądź nawracającego zapalenia osierdzia, w konsekwencji powodując jego zarośnięcie.
Szybkie zdiagnozowanie i leczenie zapalenia osierdzia pozwala na pełny powrót do formy i zdrowia.
Jolanta Woźniak
Czytaj:
- Choroby serca – niepokojące objawy, które powinny zwrócić Twoją uwagę
- Jak wzmocnić serce - przy arytmii, po zawale
- Jak długo można żyć z migotaniem przedsionków? Powikłania
