Serce każdego człowieka znajduje się w błonie o kształcie worka, nazywanej workiem osierdziowym. Jego zadaniem jest ochrona serca przed urazami. Pomiędzy zewnętrzną i wewnętrzną blaszką osierdzia znajduje się jama osierdzia. To tutaj gromadzi się płyn surowiczy w niewielkiej ilości. Ale w przypadku jego nadmiaru dochodzi to tamponady serca. Praca tego najważniejszego organu każdego człowieka jest wtedy zaburzona i wymaga szybkiej interwencji lekarza.
Tamponada serca
Tamponada serca oznacza przedostanie się nadmiernej ilości płynu surowiczego lub krwi do jamy osierdzia. Płyn, który normalnie znajduje się w worku osierdziowym zapobiega tarciu serca o worek. Zbyt duża ilość płynu lub krwi powoduje wzrost ciśnienia w osierdziu i ucisk prawej strony serca przez worek osierdziowy. To bardzo niebezpieczna sytuacja dla zdrowia, gdyż zaburzone zostaje wpływanie krwi do serca i jej wypływanie. Normę stanowi do 30 ml płynu w jamie osierdzia. Na skutek choroby może nagromadzić się nawet do 2 litrów płynu. A to stanowi już poważne zagrożenie dla życia. Płyn gromadzi się stopniowo lub pojawia nagle. Stopniowe gromadzenie płynu nie zawsze przynosi niepokojące objawy. Bardziej niebezpieczne jest gwałtowne wypełnianie jamy osierdzia. Objawy tamponady serca mogą pojawić się przy gwałtownym gromadzeniu już od 50 do 100 ml płynu. Serce nie potrafi przystosować się do nowych warunków, jakimi są wysokie ciśnienie i ucisk, a to powoduje zaburzenie jego pracy. Tamponadę serca wywołują:
- urazy klatki piersiowej,
- stany zapalne osierdzia (bakteryjne i wirusowe),
- uszkodzenia serca podczas zawału,
- choroby nowotworowe,
- ostra niewydolność wątroby i nerek,
- powikłania po zabiegu kardiochirurgicznym,
- pęknięcia tętniaka aorty.
Umiejętność rozpoznania objawów tamponady serca może zapobiegać poważnym skutkom zdrowotnym, ze zgonem włącznie.
Objawy tamponady serca
Stan upośledzenia czynności serca jakim jest tamponada kardiologia określa jako stan zagrożenia życia. Wczesne rozpoznanie objawów tej nieprawidłowości pracy serca zapobiega powstawaniu wstrząsu kardiogennego, zatrzymaniu krążenia, a nawet utracie życia. Z uwagi na czas pojawiania się objawów tamponady serca wyróżnia się jej 2 rodzaje:
- tamponada podostra – objawy pojawiają się najwcześniej po kilku godzinach, a niekiedy nawet po 4-5 dniach,
- tamponada ostra – objawy pojawiają się po kilku minutach od rozpoczęcia pojawienia się płynu lub krwi w jamie osierdzia.
Jeśli gromadzenie płynu lub krwi przebiega szybko i gwałtownie, serce nie jest w stanie w żaden sposób przystosować się do tych warunków. Im szybciej gromadzi się płyn tym szybciej następuje tzw. dekompensacja krążenia, potocznie określana jako niewydolność krążenia. Do podstawowych objawów tamponady serca zaliczane są:
- duszność, szczególnie mocno odczuwana w pozycji leżącej,
- omdlenia bądź stany przed omdleniowe,
- przyspieszone tętno,
- nagły kaszel,
- tachykardia (częstoskurcz serca),
- poszerzenie żył szyjnych,
- słabo wyczuwalne bicie serca, polegające na ściszeniu jego tonów,
- hipotonia (obniżone ciśnienie krwi),
- zimna skóra o bladym zabarwieniu,
- szybko i często pojawiające się uczucie zmęczenia,
- tętno „dziwaczne” czyli zdecydowanie mniejsze w trakcie wdechu.
Należy podejrzewać tamponadę serca u osób, które doznały silnego uderzenia w okolicach klatki piersiowej, a w szczególności przy mostku. Objawy tamponady mogą doprowadzać do tzw. zastoju żylnego (brak możliwości spływu krwi do serca) oraz spadku ciśnienia, a także niedokrwienia innych narządów. Lekarze wyróżniają klasyczną triadę objawów charakterystycznych dla tamponady serca, zwaną Triadą Becka. Składają się na nią:
- hipotonia czyli wartość ciśnienia skurczowego do 90 mm Hg,
- ciche (stłumione) tony serca,
- wypełnienie żył szyjnych.
Wystąpienie tych 3 objawów łącznie wskazuje dobitnie na tamponadę serca. W warunkach szpitalnych potwierdza ją obecność płynu surowiczego lub krwi w jamie osierdzia.
Pierwsza pomoc przy tamponadzie serca
Tamponada serca to stan zagrożenia życia. Chory nie jest w stanie sam sobie pomóc bez lekarza czy innej pomocy medycznej. Od szybkiego i właściwego rozpoznania zależą dalsze rokowania i możliwości leczenia. Jedyną skuteczną metodą pierwszej pomocy przy tamponadzie sercajest nakłucie worka osierdziowego i ewakuacja płynu. Ten zabieg nazywa się perikardiocentezą i przebiega w następujący sposób:
- jest wykonywany lub nadzorowany przez doświadczonego lekarza w sali o sterylnych warunkach,
- nakłucie wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym specjalną igłą,
- po dotarciu do worka zakładany jest cewnik w celu usunięcia nadmiaru płynu lub krwi,
- sam proces drenowania odbywa się małymi porcjami, aby uniknąć zbyt dużych zaburzeń.
- czasami cewnik jest pozostawiany na kilka dni,
- w czasie zabiegu pacjent jest monitorowany.
Wyjątkiem umożliwiającym przeprowadzanie nakłucia poza sterylną salą jest konieczność wykonania zabiegu natychmiast ze względów życiowych, na przykład w trakcie reanimacji. Każdy pacjent u którego wykonano nakłucie powinien być monitorowany echokardiograficznie, aby zapobiec powikłaniom. Do najpoważniejszych powikłań po wykonaniu nakłucia worka osierdziowego należą:
- uszkodzenie ściany mięśnia sercowego,
- uszkodzenie naczynia wieńcowego,
- zaburzenia rytmu serca,
- ponowna tamponada,
- odma opłucna.
Drugim sposobem leczenia tamponady serca jest operacja w znieczuleniu ogólnym na bloku operacyjnym. W taki sposób leczona jest z reguły tamponada nawracająca. Wybór metody leczenia zależy od lekarza i stanu pacjenta. Objawy tamponady serca wcześnie zauważone pozwalają natychmiast rozpocząć leczenie i przywrócić sercu prawidłowa pracę.
Jolanta Woźniak
Czytaj:
- Kołatanie serca – co to jest i jakie ma przyczyny?
- Ból serca - jakie są przyczyny i objawy? Postępowanie
- Co powoduje kłucie w sercu? Jak sobie z nim radzić?
