Fitness mózgu – dyscyplina dla każdego z nas

Pilates, nordic walking, pływanie, spacery… Wszystko to doskonale wpływa na nasze samopoczucie i zdrowie. Nie tylko zresztą fizyczne, bo naukowcy są zgodni: ruch i zdrowy styl życia poprawiają kondycję naszego mózgu. Tylko czy wystarczą, by długo zachować jasność umysłu? Warto rozważyć jeszcze jedną, dostępną dla każdego, niezależnie od kondycji fizycznej, dyscyplinę: fitness mózgu!

Są o tym przekonani Elkhonon Goldberg, Alvaro Fernandez i Pascale Michelon – populatorzy wiedzy o ludzkim umyśle i autorzy książki o takim właśnie tytule (pol. „Fitness mózgu”, wyd. PWN 2015; ang. tytuł: „The SharpBrains Guide to Brain Fitness”). Utrzymują oni m.in., że kondycja mózgu zależy w równym stopniu od genetyki, jak i doświadczeń i aktywności danego człowieka i w każdym wieku może być ona efektywnie stymulowana. W swojej książce prócz prezentacji obecnego stanu wiedzy nt. działania ludzkiego mózgu podają wiele praktycznych porad na to, jak dobre to robić.

Czytaj też: Krzyżówka panoramiczna – świetny sposób na nudę i pamięć!

Czy i jak można ćwiczyć mózg?

Autorzy książki zaznajamiają czytelników z pojęciem neuroplastyczności mózgu i zwracają uwagę na to, że sprawność umysłowa jest często błędnie utożsamiana jedynie z pamięcią, podczas gdy w rzeczywistości składa się na nią wiele funkcji koniecznych do codziennego sprawnego funkcjonowania. Neuroplastyczność mózgu dotyczy wszystkich jego funkcji i utrzymuje się przez całe życie, a poprzez nasze decyzje i codzienne aktywności możemy modelować nasz mózg każdego dnia.

Potrzeba zachowania „sprawności mózgu” jest znana ludziom od wieków i choć w dzisiejszych czasach jeszcze bardziej zyskała na popularności, inaczej niż w przypadku utrzymywania sprawności ciała – nie do końca wiadomo, jak ją osiągnąć i utrzymać jak najdłużej. Naukowcy prześcigają się w mnożeniu hipotez i przeprowadzaniu badań, media zalewają nas niezawodnymi receptami na każdy problem i obiecują szybkie efekty. Jednoznacznej i pewnej odpowiedzi, jak poprawić sprawność umysłową, wciąż jednak nie ma… I – jak dowodzą autorzy „Fitnessu mózgu” – nigdy nie będzie.

Dlaczego? Bo uniwersalna metoda sprawdzająca się w równym stopniu w przypadku wszystkich ludzi zwyczajnie nie istnieje. Fitness mózgu, czyli dążenie do wszechstronnej sprawności mózgu, obejmującej funkcje poznawcze, wykonawcze i emocje, jest jak każda inna gimnastyka: sprawą kompletnie indywidualną. Dlatego warto ostrożnie podchodzić do medialnych rewelacji na ten temat i samodzielnie oceniać wartość prezentowanych badań i rozwiązań. Warto – podpowiadają autorzy – spośród wielu dostępnych metod i koncepcji szukać rozwiązań sprawdzających się w naszym przypadku i łączyć je z pozostałymi aktywnościami, jakie mogą pozwolić na znaczne zahamowanie postępu demencji.

Na czym polega „fitness mózgu”?

Sprawny mózg jest ważny na co dzień i nikt nie ma wątpliwości, że warto o niego dbać nie tylko w kontekście profilaktyki demencji. Od naszej kondycji umysłowej zależy wszak i jakość naszego życia, i nasze codzienne samopoczucie. I choć nie wynaleziono jeszcze leku na demencję, dobra wiadomość jest taka, że możemy zrobić naprawdę wiele, by na długo powstrzymać procesy degeneracyjne. Na podniesienie i utrzymanie sprawności kognitywnej mózgu mogą wpływać zarówno ćwiczenia fizyczne i zdrowe odżywianie, jak i uczenie się nowych języków, medytacja, wymagająca intelektualnie praca zawodowa, życie towarzyskie, redukcja stresu czy wreszcie trening kognitywny.

To właśnie kombinacja tych elementów, całościowa stymulacja – zarówno od strony fizycznej, jak i intelektualnej – naszego mózgu może przynieść wymierne efekty. Składa się na tylko nasz, indywidualny tytułowy fitness umysłowy.

Sport, dobra dieta i… przyjaciele

Aerobowa aktywność fizyczna jest nieodłącznym elementem dbania o sprawność mózgu i istotnie przyczynia się do poprawy jego funkcjonowania w każdym wieku właśnie poprzez stymulację neuroplastyczności. W ten sposób wpływa na opóźnienie wystąpienia objawów otępiennych (w przebiegu choroby Alzheimera i innych chorób neurologicznych). Ćwiczenia fizyczne są oczywiście najskuteczniejsze, jeśli łączymy je z dodatkową aktywnością umysłową.

Ale to nie wszystko. Ogromnie ważne są także zdrowa dieta i styl życia! Co ciekawe, nie wykazano skuteczności żadnych suplementów ziołowych i witaminowych w usprawnieniu funkcji poznawczych. Badacze dowiedli za to, że rzeczywiste rezultaty daje natomiast zmiana diety (najlepiej na zbliżoną do śródziemnomorskiej) i stylu życia (unikanie tytoniu i nadmiaru alkoholu, profilaktyka cukrzycy i otyłości). Pamiętajmy także o redukcji stresu – negatywny, przewlekły stres szkodzi mózgowi, niszczy neurony i hamuje neuroplastyczność, może też prowadzić do rozwinięcia się depresji.

No i ostatnie, równie ważne. Nie zaniedbujmy życia towarzyskiego! Badania dowodzą niezbicie, że zaangażowana aktywność społeczna jest bardzo ważna do prawidłowego rozwoju mózgu i pełni ważną rolę w profilaktyce i terapii pierwszych objawów otępienia. Nie chodzi oczywiście o aktywności wzmagające niezdrowe emocje, wymagające rywalizacji lub polegające na bardzo powierzchownych kontaktach. Dlatego dbajmy o nasze przyjaźnie, kontakty z rodziną i sąsiadami, szukajmy nowych i nie strońmy od pracy społecznej. Wiele organizacji i ośrodków czeka na wolontariuszy w każdym wieku!

Czytaj także: Warcaby, szachy, mahjong… Gry, które rozwijają umysł

Krzyżówki to za mało!

Dla zwiększania i podtrzymywania sprawności mózgu bardzo ważna jest różnorodność bodźców stymulujących – warto zawsze podejmować nowe aktywności i dzielić czas między różne dziedziny życia. Przysłowiowe krzyżówki czy sudoku to za mało: dlaczego by nie pouczyć się nowego języka, pójść na warsztaty malowania na jedwabiu czy zapisać się do dyskusyjnego klubu filmowego? Być może nigdy nie będziemy mówić po fińsku, nie staniemy się uznanymi artystami czy krytykami filmowymi, ale cóż z tego? W obliczu szansy zdobycia ciekawych doświadczeń, nowych przyjaciół i hobby, a także opóźnienia procesów starzenie i degeneracji naszego mózgu – jest to chyba wysiłek zdecydowanie warty podjęcia!

Czytaj także: Mole książkowe mają lepszą pamięć po 80. roku życia

Im sprawniejszy, bardziej rozwinięty i elastyczny mózg, tym później pojawiają się objawy rozpadu poznawczego związane choćby z chorobą Alzheimera. Częścią kompleksowego treningu mózgu jest także trening poznawczy. W jego skład może wchodzić np. medytacja, biofeedback, terapia poznawcza (u osób z zaburzeniami) albo trening realizowany za pomocą dedykowanych aplikacji (gier komputerowych). Kilka z dostępnych na rynku systemów gier – jak wynika z badań Sharp Brains – cechuje się zadowalającą skutecznością w tym względzie (np. Lumosity).

Czytaj także: Żeby myśleć, trzeba grać! Gry komputerowe dla seniorów

Pamiętajmy! Kompleksowy, szeroko rozumiany trening mózgu będzie skuteczny, jeśli dopasujemy go do naszych indywidualnych potrzeb, upodobań i możliwości. Wymaga zbalansowania najważniejszych obszarów naszego życia codziennego: zdrowego odżywiania, treningu fizycznego, zarządzania stresem, zaangażowania społecznego i – oczywiście – stymulacji intelektualnej. O tym wszystkim – i jeszcze wielu innych rzeczach – można przeczytać w książce Elkhonona Goldberga, Alvaro Fernandeza i Pascale’a Michelona pt. „Fitness mózgu”, PWN 2015.

[caption id="attachment_10436" align="aligncenter" width="203"] „Fitness mózgu”, A. Fernandez, E. Goldberg, P. Michelon, PWN 2015[/caption]