Odrzucenie spadku - u notariusza czy w sądzie? Sposoby i terminy

Odrzucenie spadku w całości to jedyny sposób, aby uratować się przed spłatą długów spadkowych. Pamiętać należy, że po odrzuceniu spadku w nasze miejsce wchodzą nasze dzieci, zatem i one powinny uczynić to samo. Odrzucenie spadku przez małoletniego wymaga zgody sądu rodzinnego. Sprawdźmy zatem, jak odrzucić spadek, aby nie wplątać się w niechciane problemy.
Spis treści

Nabycie spadku a jego odrzucenie

Nabycie spadku nie jest równoznaczne z jego przyjęciem. Dowiadując się o nabyciu prawa do spadku, spadkobierca może zdecydować się na jego przyjęcie, ale może też wybrać odrzucenie spadku (art. 1012 Kodeksu cywilnego). Po co? To najbezpieczniejsza ścieżka postępowania, jeśli wiemy, że zmarły zapewne nie zostawił dużego majątku, za to był solidnie zadłużony. Pamiętajmy, że w poczet spadku wchodzą nie tylko aktywa czyli majątek (prawa własności do nieruchomości, pojazdów, pieniędzy, akcji, udziałów itd.), ale też pasywa – czyli mówiąc wprost – długi. Mogą to być:

  • niespłacone kredyty,
  • długi w administracji nieruchomości,
  • długi w telefonii komórkowej,
  • długi alimentacyjne i inne.

Nie decydując się na odrzucenie spadku przejmiemy długi zmarłego. Dlatego warto jest po nabyciu prawa do spadku zrobić solidny rekonesans. Na szczęście mamy na to dużo czasu.

Należy pamiętać, że co do zasady nie można spadku częściowo odrzucić, a częściowo przyjąć (art. 1014 §3 Kodeksu cywilnego). Konieczne wybranie jest jednej z tych dwóch możliwości.

Jak odrzucić spadek?

Spadkobierca ma 6 miesięcy na określenie swojego stanowiska, co zamierza ze spadkiem zrobić. Czas liczy się od momentu, kiedy spadkobierca dowiedział się o nabyciu spadku. Ustawodawca, określając czas na odrzucenie spadku, posługuje się sformułowaniem „od kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania” (art.1015 kc). Nie zawsze moment powzięcia tej wiedzy jest tożsamy z datą śmierci spadkobiercy, aczkolwiek często w praktyce się zdarza, że tak jest to traktowane przez sądy. Ale może to być również informacja o istniejącym testamencie. Ocena tego właściwego czasu należy do sądu lub notariusza.

Na gruncie obecnych przepisów spadkodawca może:

  • przyjąć spadek w całości, co oznacza, że odziedziczy wszystkie aktywa ale też wszystkie pasywa, czyli długi spadkowe w pełnej wysokości,
  • przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że za ewentualne długi spadkowe będzie odpowiadać tylko do wysokości odziedziczonych aktywów,
  • zdecydować się na odrzucenie spadku w całości. Wówczas nie otrzyma żadnych aktywów, ale też na pewno nie zostanie obciążony długami zmarłego spadkodawcy.

W przypadkach odrzucenia spadku mamy do czynienia z tzw. transmisją oświadczenia. Jeżeli spadkobierca zmarł i nie złożył takiego oświadczenia, może być ono złożone przez jego spadkobierców (art. 1017 kc).

Wniosek o odrzucenie spadku

Oświadczenie o odrzucenie spadku składamy albo we wniosku do sądu właściwego dla miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, albo w kancelarii notarialnej. W tym drugim przypadku oświadczenie o odrzuceniu spadku musi mieć formę aktu notarialnego. Miejsce złożenia wniosku nie ma znaczenia dla naszego portfela. Zarówno opłata sądowa, jak i maksymalna taksa notarialna w przypadku wniosku o odrzucenie spadku wynoszą średnio 50 złotych.

Ważne: oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może być odwołane (art. 1018§2 Kodeksu cywilnego). Nie może być też złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu – wówczas jest nieważne. Ustawodawca przewiduje tylko możliwość nieważności takiego oświadczenia, gdy było ono złożone pod wpływem błędu lub groźby (wymaga to jednak zawsze zatwierdzenia przez sąd).

Odrzucenie spadku przez małoletniego

Należy podkreślić z całą mocą, że jeśli złożyliśmy w imieniu własnym wniosek o odrzucenie spadku, rodzi to konsekwencje dla naszego potomstwa – oczywiście o ile je posiadamy. Odrzucenie spadku przez spadkobiercę oznacza, ze na jego miejsce do spadku powołane są jego dzieci. To oznacza, że również one powinny złożyć takie oświadczenie, jeśli nie chcą być obciążone długami. W przypadku gdy dzieci są pełnoletnie, procedura jest identyczna – samodzielnie, we własnym imieniu składają wymagane oświadczenie woli.

A jak wygląda odrzucenie spadku przez małoletniego? W takim przypadku sprawę muszą załatwić jego rodzice lub inny opiekun prawny. Małoletni nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych i dlatego w ich imieniu oświadczenie składają rodzice (a w ich braku – inny przedstawiciel ustawowy). W pierwszym kroku muszą oni udać się do sądu opiekuńczego, aby uzyskać zgodę na odrzucenie spadku przez małoletniego. Zgodnie z art. 156 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego to opiekun małoletniego powinien uzyskiwać zezwolenie sądu we wszystkich ważnych majątkowych sprawach małoletniego. Następnie to rodzice (jako opiekunowie) składają do sądu ostatniego pobytu spadkodawcy lub do notariusza zgodę sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Zgoda ta całkowicie uprawnia do przedmiotowej czynności.

Wzór odrzucenia spadku

Wzór takiego wniosku jest prosty. Adresatem jest właściwy sąd ostatniego zwykłego pobytu spadkobiercy. Podać należy swoje imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL. Całość tytułujemy: „Wniosek o odrzucenie spadku”. Potem następuje formuła:
„W imieniu własnym wnoszę o przyjęcie przed sądem oświadczenia w przedmiocie przyjęcia/odrzucenia spadku po…..  (tu wstawiamy imię i nazwisko spadkodawcy oraz stopień pokrewieństwa – na przykład Janie Kowalskim – ojcu), zmarłym w dniu….. (tu data śmierci) w….. (tu miejsce śmierci), ostatnio zamieszkałym w …. (tu adres ostatniego zamieszkania zmarłego) oraz o wyznaczenie w tym celu posiedzenia.
Posiadam dzieci… (tu wskazujemy ich imiona i nazwiska, wiek oraz adresy zamieszkania)

Co dołączyć do oświadczenia o odrzuceniu spadku?

Do wniosku o odrzucenie spadku załączamy:

  • odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy,
  • odpis skrócony aktu urodzenia bądź odpis skrócony aktu małżeństwa osoby składającej oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
  • w przypadku wniosku osoby małoletniej: wniosek złożony przez przedstawiciela ustawowego ( rodzica lub opiekuna prawnego), zgoda sądu opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, polegającej na odrzuceniu spadku,
  • potwierdzenie opłaty od wniosku na kwotę 50 zł,
  • należy zawsze pamiętać, iż odrzucenie spadku wyłącza całkowicie z dziedziczenia (tak jakby spadkobierca nie dożył otwarcia spadku).

Konsultacja merytoryczna prawnik Jolanta Woźniak

Przeczytaj także: