Obraz osób starszych warunkowany przez kulturę często bywa krytyczny i nieadekwatny do rzeczywistości. Wzorce kulturowe warunkują postrzeganie osób w okresie późnej dorosłości jako zależnych od rodziny, zobligowanych do pełnienia roli babci i dziadka, niezdolnych do rozwoju.
Jednak o ile zahamowanie naturalnych procesów starzenia się i obniżania się funkcji poznawczych jest zgodnie z obecnym stanem nauki niemożliwe, o tyle kulturowy wizerunek osób starszych jest aktywnie kreowany przez społeczeństwo.
Kultura Zachodu = kultura młodości?
Kultura Zachodu określana jest mianem kultury młodości, wartościującej młode i atrakcyjne ciało. Przejawia się to często w materiałach emitowanych przez środki masowego przekazu. Z badań przeprowadzonych w ramach projektu „Po co seniorom kultura?” wynika, że seniorzy w większości uważają, że osoby starsze nie cieszą się zainteresowaniem mediów.
Seniorzy w reklamach
Zdaje się to potwierdzać wizerunek seniora jaki najczęściej można zobaczyć w reklamach:
- Osoba starsza jako babcia lub dziadek, opiekująca się wnukami, wspierająca rodzinę;
- Osoba starsza jako źródło problemu, ciężar dla rodziny;
- Osoba starsza jako źródło pieniędzy dla wnuków i dzieci;
Reklamy, w których centralnym punktem jest ciało osoby starszej, nie są powszechne w przekazach medialnych. Częściej prezentowany jest negatywny lub spłycony wizerunek seniora.
Za pewien przełom uznać można rozwijającą się karierę modelek takich jak Carmen Dell'Orefice oraz Daphne Selfe, które pokazywane są na zdjęciach nie w stereotypowej roli widywanej w typowych reklamach, ale w pozach i sytuacjach charakterystycznych dla młodych modelek.
Czy mimo wieku można być atrakcyjnym?
Z przeprowadzonych w roku 2009 na Uniwersytecie Łódzkim wywiadach wśród kobiet w wieku 65 lat i więcej, mających określić ich sposób postrzegania zmieniającej się fizyczności oraz dbania o wygląd, wynika, że dbanie o siebie powinno być niezależne od wieku, a kobiety starsze również mogą być atrakcyjne. Jednak większa część badanych nie określiła siebie mianem atrakcyjnej.
W wywiadach pojawiały się kwestie bólu i chorób, które mają istotny wpływ na dbanie o swój wygląd. Respondentki wspominały również o istotności zachęty ze strony najbliższych, która zmotywowałaby je do większego dbania o wygląd zewnętrzny.
Seniorzy i rodzina
Rodzina jako podstawowa grupa społeczna ma znaczący wpływ na samoocenę będących w niej seniorów. Na stosunek rodziny do osób starszych wpływa wzorzec rodziny reprezentowany przez daną kulturę.
Np. w Grecji osoba starsza jest uznawana za aktywną do późnych lat 70., uczestniczy aktywnie w życiu rodziny, która nią się opiekuje. Z kolei w Danii odpowiedzialność za osoby starsze przejmuje instytucja, co z jednej strony daje poczucie komfortu i bezpieczeństwa, z drugiej może przyczyniać się do oddzielenia osób starszych od ich rodzin i powstawania poczucia samotności.
Sytuacja rodzinna pełni więc istotną rolę w kształtowaniu obrazu samego siebie u seniorów. Jednak to, jaka ona będzie, nie zależy tylko od kultury, ale także od aktywnego kreowania wizerunku osób starszych przez członków rodziny.
Ich stosunek do osób starszych z rodziny i otoczenia (sąsiadów, emerytowanych pracowników itp.) oddziałuje na komfort seniorów, ich postrzeganie siebie w otoczeniu, ale też na poglądy młodego pokolenia na temat starzenia się.
Wzorzec dla kolejnego pokolenia
W tym kontekście ważną rolę pełnią osoby starsze dla swoich dzieci. Mogą być dla nich nie tylko wsparciem w wychowywaniu dzieci, autorytetem i zaufaną osobą, ale także wzorcem starzenia się.
Osoba optymistycznie nastawiona do życia, podejmująca różnorodne aktywności, zaangażowana społecznie, akceptująca obraz własnego ciała ma szansę przekazać nie tylko swoim wnukom, ale także dzieciom, którym ten okres rozwojowy jest bliższy, pozytywny model starości jako czasu na realizację pragnień, twórcze działanie i eksplorowanie nowych obszarów życia, dbanie o siebie.
Duża jest też w tym aspekcie rola środkowego pokolenia, które często przyjmuje nadmiernie opiekuńczą, paternalistyczną postawę wobec starszych rodziców.
Wzajemne zrozumienie i wyczulenie na potrzeby drugiej strony może skutkować rozwojem pozytywnych postaw u obu stron, minimalizowaniem dystansu i wytworzeniem partnerskiej więzi. To z kolei tworzy podwaliny pod stosunek przyszłych pokoleń do kolejnych osób wchodzących w okres późnej dorosłości, a zarazem kreuje nowy obraz osób starszych w społeczeństwie.
Kontakt z najmłodszymi
Kontakt z najmłodszym pokoleniem może być inspirujący dla obu stron i niekoniecznie musi dotyczyć osób spokrewnionych. Częstym rozwiązaniem są projekty obejmujące osoby starsze oraz dzieci lub nastolatków służące wzajemnej pomocy, organizowaniu czasu i nauce.
Osoby starsze przekazują młodszym swoją wiedzę m.in. kulinarną, historyczną, w zamian ucząc się obsługi komputera, Internetu, uczestnicząc w wydarzeniach kulturalnych.
Istnieją projekty (np. Akademia Twórczej Aktywności), w których osoba starsza staje się autorytetem dla osoby młodszej pochodzącej z patologicznej rodziny, w której brakowało właściwych wzorców ról społecznych.
Stan taki zapobiega izolacji, pozwala zmienić sposób myślenia obu grup o sobie nawzajem, ale także jest bodźcem do podjęcia aktywności i rozwoju.
Rozwój zainteresowań i realizacja marzeń
Tego typu relacjom sprzyjają różnorodne aktywności podejmowane przez seniorów w celu rozwijania zainteresowań i realizacji marzeń.
Jedną z nich są podróże. Z tą myślą biura podróży tworzą specjalne oferty dla seniorów. Mają oni także możliwość uczestniczenia w wyjazdach na łono natury, sekcjach turystycznych czy klubach miłośników miast.
Seniorzy podejmują także aktywność sportową, uczestniczą w promocji zdrowego trybu życia. Organizowane są zawody w wielu dziedzinach sportowych (np. Mistrzostwa Polski Seniorów w kręglach czy lekkoatletyce, nauka tańca czy pilates).
Osoby starsze uczestniczą także w spotkaniach uniwersytetów trzeciego wieku, tworzonych z myślą o aktywizacji intelektualnej, społecznej, psychicznej i fizycznej osób starszych. Seniorzy uczestniczą w zajęciach, warsztatach, konferencjach, szkoleniach (obejmuje to m.in. naukę języków obcych, kursy komputerowe). Zajęcia takie nie tylko poszerzają wiedzę i umiejętności, ale też są okazją do nawiązania nowych znajomości i wzmocnienia poczucia inicjatywy i samosterowności.
Aktywność buduje pozytywny obraz samego siebie
Wpływa to na kształtowanie obrazu siebie jako osoby aktywnej, podejmującej nowe przedsięwzięcia, zdolnej do rozwoju i samorealizacji. Wzmacnia też poczucie przynależności do nowoczesnego społeczeństwa oraz ułatwia zrozumienie zachodzących w nim zmian.
Autorki tekstu: Kaja Chojnacka, Sandra Adamczak, Katarzyna Wanio
Bibliografia:
1. Birch, A. (2007). Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Brzezińska, A.I. (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
3. Stuart-Hamilton, I. (2006). Psychologia starzenia się. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
4. Woszczyk, P. (2009). Ciało, kosmetyki, ubranie… Atrakcyjny wygląd w opiniach starszych kobiet. Folia Socjologica, 34, 185-204.
5. Landsberg, P., Poprawski, M., Kieliszewski, P., Mękarski, M., Gojlik, A., Kuchta, J., Brodniewicz, M. (2012). Po co seniorom kultura? Badania kulturalnych aktywności osób starszych. Pozyskano z http://www.academia.edu/2494034/Po_co_seniorom_kultura_Badania_kulturalnych_aktywnosci_osob_starszych._Raport
