Grzyby jadalne w Polsce: mało znane i popularne. Nazwy

Grzyby jadalne w Polsce stanowią stosunkowo niewielką, bo liczącą kilkadziesiąt pozycji, grupę. Z tego naprawdę dużą popularnością cieszy się zaledwie około 10 gatunków. Zobacz, jakie są powszechnie zbierane grzyby jadalne blaszkowe i rurkowe; poznaj także te mało znane i rzadko zbierane, w tym jadalne purchawki czy muchomory.
Borowik w lesie
Źródło:123RF
Spis treści

Grzyby jadalne w Polsce

Grzyby jadalne to te, których owocniki poddane odpowiedniej obróbce (smażenie, dusznie, marynowanie), nie wywołują u człowieka żadnych dolegliwości żołądkowych i nie powodują uszkodzenia organów wewnętrznych. Aczkolwiek należy mieć na uwadze, że nawet te gatunki mogą się okazać toksyczne, jeśli zostaną zebrane w nieodpowiednim stadium rozwoju (bardzo stare), przygotowane w niewłaściwy sposób (surowe) lub przechowywane w złych warunkach (np. nieprzewiewnych pojemnikach). Grzyby jadalne często są mylone z niejadalnymi oraz trującymi. O ile w pierwszym przypadku efektem może być absmak w ustach lub co najwyżej lekka niestrawność, o tyle zjedzenie grzyba trującego może się zakończyć śmiercią. Dlatego przed wyruszeniem na łono natury, należy zdobyć solidną wiedzę teoretyczną, warto też zadbać o bardziej doświadczone towarzystwo. W rzeczywistości najczęściej okazuje się, że diabeł nie jest taki straszny, jak go malują. Najpopularniejsze gatunki grzybów jadalnych są bardzo charakterystyczne, zaś ich lista jest ograniczona. Z 5 tysięcy grzybów rosnących w Polsce, do jedzenia nadaje się najwyżej kilkadziesiąt, a nawet najbardziej doświadczeni grzybiarze nie zbierają więcej niż 10-15 gatunków. W praktyce wiele osób koncentruje się wyłącznie na popularnych podgrzybkach, dorzucając do tego co bardziej rozpoznawalne okazy borowików oraz koźlarzy. 

Grzyby jadalne – zdjęcia i opisy

Skąd zdobyć wiedzę na temat grzybów jadalnych? Zdjęcia i opisy dostępne są w licznych atlasach, bogato ilustrowanych wydawnictwach książkowych. W obecnych czasach szerokiej wiedzy dostarcza też Internet, aczkolwiek z uwagi na niekontrolowany i niczym nieskrępowany charakter tego medium, należy korzystać wyłącznie ze sprawdzonych i polecanych stron. Duży i wiarygodny serwis dla grzybiarzy, zawierający opisy, mapy występowania i zaawansowane raporty, znajduje się na stronie grzyby.pl. Źródłem wiedzy może być także strona Lasów Państwowych – lasy.gov.pl. Pożytecznych informacji dostarczają też serwisy internetowe stacji sanitarno-epidemiologicznych w poszczególnych miastach. 

Grzyby jadalne rurkowe

Istnieje wiele klasyfikacji grzybów, jedna z nich wprowadza podział ze względu na budowę tak zwanego hymenoforu, czyli spodu kapelusza. Najpopularniejsze grzyby jadalne w Polsce mają hymenofor rurkowy (z zewnątrz przypomina gąbkę). Wymienić wśród nich można:

  • borowiki – znane z wyjątkowych walorów smakowych. Do jedzenia nadają się m.in. borowik szlachetny, sosnowy i usiatkowany. Trujący jest natomiast borowik szatański – najczęściej rozpoznawany po lekko różowym zabarwieniu rurek, a także gorzkim smaku (doświadczonym grzybiarzom zdarza się polizać lub nagryźć maleńki fragment grzyba w celu weryfikacji). Często występują w lasach dębowo-sosnowych.
  • podgrzybki – nie tak szlachetne i nie tak smaczne, jak borowiki, ale znacznie bardziej powszechne. Ze względu na skalę występowania, można powiedzieć, że to one właśnie królują w polskich lasach. Najwyżej ceniony jest podgrzybek brunatny, mniejszą estymą cieszy się tzw. zajączek. Podgrzybki rosną w lasach iglastych, liściastych i mieszanych. 
  • koźlarze – stosunkowo rzadkie, ale cenione grzyby jadalne. Rosną na skrajach suchych lasów (sosna, brzoza) i mają niezwykle charakterystyczny wygląd. Kapeluszem przypominają borowiki, za to nóżki koźlarzy zdobią ciemne, podłużne cętki. Najczęściej zbierany jest koźlarz babka, ale występują też koźlarze czerwone, pomarańczowożółte czy grabowe. 
  • maślaki – grzyby, które przypominają podgrzybki, u góry ich trzonów wyróżniają się jednak charakterystyczne pierścienie. Są też oblepione swego rodzaju śluzem. Jako grzyby jadalne, zbiera się maślaki sitarze, zwyczajne i żółte.

Grzyby jadalne blaszkowe

Liczne są też grzyby jadalne blaszkowe, aczkolwiek nie są one tak chętnie zbierane przez grzybiarzy amatorów ze względu na zdecydowanie większe ryzyko pomylenia z grzybami trującymi. Nie bez znaczenia też jest fakt, że część jadalnych grzybów blaszkowych występuje głównie w warunkach hodowlanych – mowa w tym kontekście przede wszystkim o niezwykle popularnych pieczarkach. Można je znaleźć na łąkach czy trawnikach, ale w praktyce grzyby te – pochodzące z hodowli - najczęściej kupujemy w sklepie. Jeśli natomiast chodzi o grzyby blaszkowe, które zbiera się w naturze, wymienić można:

  • czubajki, w tym przede wszystkim kanie, cenione za wyjątkowe walory smakowe. Rosną na skrajach lasów i łąkach. 
  • gąski, o charakterystycznej żółtej barwie, rosnące na piaszczystych glebach, w lasach liściastych i iglastych.
  • mleczaje, w tym zwłaszcza rydze – niezwykle smaczne, występujące na piaszczystych glebach, w pobliżu sosen. 
  • opieńki – rosnące w większych skupieniach, zazwyczaj na pniach drzew.

Uwaga – zbieranie grzybów jadalnych blaszkowych uchodzi za wyższy etap wtajemniczenia. Bywają one mylone z gatunkami trującymi, w tym przede wszystkim muchomorem sromotnikowym, który spośród wszystkich grzybów odpowiada za największą liczbę zgonów w wyniku zatrucia, będącego efektem gwałtownego i nieodwracalnego uszkodzenia wątroby.  

Mało znane grzyby jadalne

O ile każdy z wymienionych wyżej grzybów ma ugruntowaną pozycję w polskiej tradycji kulinarnej i związanej z nią tradycji zbieractwa, o tyle istnieje jeszcze kilkadziesiąt innych gatunków, które są znacznie mniej znane, często w ogóle nie zbierane, a mimo to jadalne, często nawet bardzo smaczne.  

  • Gąsówka fioletowawa– rzadko zbierany i mało znany grzyb jadalny, który pełnię swojego smaku objawia zwłaszcza poddany marynowaniu. Nie może jednak być spożywany na surowo – zawiera truciznę, która traci swoje właściwości dopiero w trakcie obróbki. 
  • Lejkowiec dęty – kolejny z mało znanych grzybów jadalnych. Po zmieleniu może stanowić przyprawę do zup, jednak do spożywania w większych ilościach nie jest polecany ze względu na mało wyrazisty smak. Charakterystyczny za to jest jego wygląd, przypominający lejek, starsze okazy są całkowicie czarne. 
  • Purchawka chropowata – grzyb jadalny występujący w Polsce stosunkowo często, ale niezwykle rzadko zbierany i spożywany. Uwaga – do jedzenia nadają się wyłącznie młode owocniki. W odróżnieniu od większości grzybów, zawiera znaczne ilości cennych substancji odżywczych. Nie zaleca się jednak jej zbierania ze względu na ryzyko pomyłki, na przykład z trującym tęgoskórem cytrynowym. 
  • Tęgoskór cytrynowy + podgrzybek pasożytniczy. To niezwykle ciekawa para w której trujący tęgoskór pełni rolę żywiciela, a jadalny podgrzybek jest bytującym na nim pasożytem. Co ważne, podgrzybek nie przejmuje toksyn swojego żywiciela. 
  • Muchomor czerwieniejący. Tak, są muchomory, które należą do grzybów jadalnych, a jednym z nich jest ten właśnie. Wbrew nazwie nie jest czerwony, a brązowy. Posiada wysokie walory smakowe, może jednak łatwo zostać pomylony z innymi odmianami muchomora, dlatego nie zaleca się jego zbierania nikomu, poza specjalistami.

Czytaj też: 

Bibliografia

  • Marek Snowarski, Atlas grzybiarza. Grzyby rzadko zbierane, https://grzyby.pl
  • Sebastian Nowakowski, Jolanta Bulak, Mało znane grzyby jadalne Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana i jego otuliny, Gawron 4/2016