Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych jasno określa, iż emerytura pomostowa to emerytura i rekompensata, przyznawana pracownikom wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 1 ust. 1 ww. ustawy).
Komu należy się emerytura pomostowa?
Emerytura pomostowa jest specjalnym świadczeniem, przysługującym osobie, która urodziła się po 31 grudnia 1948 roku. Zgodnie z art. 4 wspomnianej wyżej ustawy, aby uzyskać prawo do takiego świadczenia osoba taka musi spełnić łącznie poniższe warunki:
- skończyła przynajmniej 55 lat w przypadku kobiet i 60 w przypadku mężczyzn,
- wykonywała prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku,
- wykonywała prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 roku,
- udowodniła przynajmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- udowodniła okresy składkowe i nieskładkowe – co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
- rozwiązała stosunek pracy.
Od tych ogólnych warunków nabywania prawa do emerytury pomostowej, prawo przewiduje wyjątki. Szczegółowo określają je przepisy ww. ustawy o emeryturach pomostowych w art. 5-12. I tak na przykład członek ekip ratownictwa górskiego nabywa przedmiotowe uprawnienia po co najmniej 10 latach pracy (kobieta musi osiągnąć tutaj wiek co najmniej 50 lat, a mężczyzna-55 lat).
Za świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymagane od osób ubiegających się o przyznanie emerytury pomostowej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznaje dokumenty potwierdzające ten fakt, wystawione przez byłego pracodawcę lub organy założycielskie zlikwidowanych zakładów pracy, w tym byłe Ministerstwo Gospodarki i Agencję Nieruchomości Rolnych.
Przepisy ustawy wymagają, do przyznania emerytury pomostowej w pewnych przypadkach, orzeczenia o niezdolności do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Takie orzeczenie lekarza medycyny pracy jest warunkiem koniecznym. Przykładem może być pracownik wykonujący w hutnictwie prace w szczególnych warunkach, kiedy orzeczenie o niezdolności do pracy jest warunkiem niezbędnym do uzyskania emerytury pomostowej (art. 7 przedmiotowej ustawy).
Art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych precyzuje, czym jest praca w szczególnych warunkach. Mówiąc najprościej to prace, które wiążą się z ryzykiem spowodowania z wiekiem trwałych uszkodzeń zdrowia. Głównie chodzi tu o prace wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy (podporządkowane siłom natury bądź procesom technologicznym). Wykaz takich prac określa załącznik do przedmiotowej ustawy. Czynniki ryzyka związane są na przykład z pracą pod ziemią, na wodzie, pod wodą, w powietrzu.
Ważne: należy odróżnić prace w szczególnych warunkach od pracy o szczególnym charakterze. Chodzi tu o pracę, która wymaga szczególnej odpowiedzialności i szczególnej sprawności psychofizycznej. Procesy starzenia człowieka pogarszają często taką sprawność już przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Dlatego też i tutaj przyznano możliwość skorzystania z emerytury pomostowej.
W 2020 roku miesięczny przychód nie może przekroczyć 130 proc. przeciętnej płacy. Jeśli tak się stanie, to emerytura pomostowa zostanie zawieszona. Również w tym roku wysokość średniego wynagrodzenia będzie przedstawiana co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny.
Emerytury pomostowe - zmiany
Co zmieniło się w przyznawaniu emerytur pomostowych na przestrzeni ostatnich kilku lat? Świadczenia te pobiera się do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego – dziś jest to 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Wiek emerytalny rośnie stopniowo od ponad 4 lat - docelowo miał osiągnąć pułap 67 lat dla obu płci. Wiemy już, że tak się nie stało. Tym samym:
- pomostowa emerytura,
- nauczycielskie świadczenie kompensacyjne,
- świadczenie przedemerytalne,
co do zasady przysługują do dnia przed 60 (u kobiet) lub 65 urodzinami (u mężczyzn). Co to oznacza dla osób, które dziś mają na przykład 61 (kobiety) albo 66 (mężczyźni) lat, a które w związku z podniesieniem wieku emerytalnego wciąż są na pomostowej emeryturze? Dzięki zmianom w przepisach prawnych osoby te mogą przejść już na zwykłą emeryturę.
ZUS emerytury pomostowe
Trzeba jednak pamiętać, że nie stanie się to automatycznie, a jedynie na wniosek emeryta. Art. 24 ustawy stanowi, iż postępowanie w sprawie emerytury pomostowej wszczyna się tylko na wniosek pracownika. Wniosek taki można złożyć bezpośrednio bądź za pośrednictwem płatnika składek.
Należy pamiętać, iż to Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi centralny rejestr stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 41 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych), czyli te, które uprawniają do emerytury pomostowej. W tym zakresie ustawodawca nie przewidział dowolności.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych przypomina – aby uzyskać prawo do powszechnej emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego, gdy ustanie prawo do emerytury pomostowej, czy też nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego albo świadczenia przedemerytalnego, należy złożyć wniosek o emeryturę. W przypadku ustania prawa do wymienionych świadczeń , ZUS nie przyzna emerytury z urzędu, bez złożenia wniosku.
Nie oznacza to jednak, że osoby które nie złożyły wniosku, utracą prawo do jakichkolwiek świadczeń. Do dnia poprzedzającego osiągnięcie podwyższonego wieku emerytalnego, będą wciąż mogły pobierać pomostową emeryturę. Prawo do tych świadzceń ustaje z dniem poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury (art.16 ww. ustawy).
Ze szczegółów technicznych warto pamiętać, że zamiana emerytury pomostowej na „zwykłą”, będzie się wiązać z wydaniem nowej legitymacji emeryckiej, starą należy zwrócić do ZUS.
Wysokość emerytury pomostowej
Wysokość emerytury pomostowej, czyli wcześniejszej emerytury, jest zależna od kilku czynników. Przy obliczaniu jej kwoty pod uwagę brane są:
- wysokość zarobków przez cały okres składkowy,
- długość stażu pracy,
- kwota składek z indywidualnego konta ZUS,
- termin złożenia wniosku.
Wysokość emerytury pomostowej każdorazowo wylicza ZUS. Jednak kwota tej emerytury nie może być niższa niż kwota najniższej emerytury „właściwej” czyli przyznanej na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 14 ust.1 pkt. 3 ustawy o emeryturach pomostowych).
Autoryzacja merytoryczna prawnik Jolanta Woźniak
Zobacz też: