W Polsce Boże Ciało obchodzone jest od XIV wieku. Pierwsze procesje odbyły się w diecezji krakowskiej. W XV wieku święto uznano za powszechne i było już obchodzone we wszystkich diecezjach w Polsce. Kościół katolicki już od początku zaliczał to święto do tak zwanych świąt głównych. Przy okazji Bożego Ciała udzielano błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem. I tak jest do chwili obecnej
Kiedy jest Boże Ciało?
Boże Ciało, nazywane także Świętem Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, wypada 60 dni po Wielkanocy. Jest to święto ruchome, obchodzone w czwartek po uroczystości Trójcy Świętej, a zatem przypada pomiędzy 21 maja a 24 czerwca. Święta ruchome, do których należy Boże Ciało, nie są na stałe powiązane z określoną datą w kalendarzu. Obchody tych świąt kościelnych reguluje Kodeks prawa kanonicznego. Boże Ciało to jedno ze świąt nakazanych. W tym dniu wierni zobowiązani są do uczestnictwa w mszy świętej i powstrzymywania się od prac niekoniecznych. Boże Ciało jest dniem ustawowo wolnym od pracy. Sklepy, galerie handlowe czy punkty usługowe nie pracują, zamknięte są palcówki dydaktyczne (szkoły i przedszkola).
Co to jest Boże Ciało?
Boże Ciało to święto upamiętniające Ostatnią Wieczerzę i przeistoczenie chleba i wina w ciało i krew Chrystusa. Uroczystość ta została ustanowiona po niezwykłych widzeniach przeoryszy konwentu Augustynianek św. Julianny z Cornillon. Według zapisków błogosławiona Julianna widziała jaśniejącą tarczę z ciemną plamą. Jej wizje zinterpretowano jako brak w kalendarzu święta, które uczciłoby Najświętszy Sakrament. Stąd ustanowienie w kalendarzu liturgicznym dnia dla jego uczczenia. W XIII wieku święto wprowadzono już w całym kościele. Zaczęły towarzyszyć mu procesje. Początkowo w trakcie procesji niesiono tylko krzyż z Najświętszym Sakramentem. Ale z czasem obchody zaczęły się rozszerzać i organizowano procesje do 4 ołtarzy. Przenoszenie Eucharystii ulicami miast nabrało charakteru symbolicznego. Dawało poczucie ochrony przed niebezpieczeństwami.
Boże Ciało – procesja
Święto Bożego Ciałapoczątkowo traktowano jako zadośćuczynienie za znieważanie Chrystusa w Najświętszym Sakramencie. Łączono to ściśle z uczynkami heretyków. W XVI wieku wprowadzono procesje do 4 ołtarzy. Obecnie uroczysta procesja do 4 ołtarzy stanowi główne obchody Bożego Ciała. Procesja Bożego Ciała polega na:
- przemarszu wiernych wokół kościoła bądź ulicami miast,
- zatrzymaniu się wiernych z kapłanem po kolei przy każdym z 4 ołtarzy, specjalnie zbudowanych pod gołym niebem na tę uroczystość,
- śpiewaniu pieśni ku czci Najświętszego Sakramentu,
- czytaniu fragmentów z czterech Ewangelii według Mateusza, Marka, Łukasza i Jana, opowiadających o Eucharystii,
- szczególnym udekorowaniu ołtarzy, przyozdabianych kwiatami, zielonymi gałązkami drzew (najczęściej brzozy), które zgodnie z tradycją mają chronić ludzi,
- dekorowaniu domów i ulic przez wiernych,
- posypywaniu przez dzieci drogi procesji kwiatami.
W niektórych regionach kraju wierni ubrani są w stroje ludowe, dzieci po I Komunii Świętej występują w swoich strojach. Święto to ma charakter dziękczynny, a procesja to coś więcej niż zwykły przemarsz. To radosne wyjście na ulice z Najświętszym Sakramentem.
Ołtarze na Boże Ciało
Zwyczaj ustawiania czterech ołtarzy na drodze procesji pojawił się w Polsce w XVI wieku. Procesja do ołtarzy jest odwołaniem do czterech Ewangelii - Mateusza, Marka, Łukasza i Jana. Te Ewangelie czytane są jedna po drugiej, w chronologicznym porządku przy kolejnych ołtarzach. Ma to duże znaczenie symboliczne. Oto poszczególne czytania przy czterech ołtarzach:
- Ołtarz pierwszy:
- Przy pierwszym ołtarzu czytana jest Ewangelia wg św. Mateusza, odwołująca się do ostatniej wieczerzy. Nawiązuje ona do ustanowienia Eucharystii przez Jezusa.
- Ołtarz drugi:
- Przy drugim ołtarzu odczytywana jest Ewangelia wg św. Marka, która opisuje rozmnożenie chleba. To symbolicznie pokazuje, iż dobro można pomnożyć tylko przez podzielenie.
- Ołtarz trzeci:
- Przy trzecim ołtarzu odczytywana jest Ewangelia wg św. Łukasza, która opowiada o zaproszonych na ucztę. Eucharystia jest przedstawiona jako droga do nieśmiertelności.
- Ołtarz czwarty:
- Przy czwartym ołtarzu czytana jest Ewangelia wg św. Jana, która przedstawia Eucharystię jako symbol zjednoczenia.
Niektórzy twierdzą, iż cztery ołtarze odnoszą się do żywiołów. Inni twierdzą, iż symbolizują cztery strony świata. Czwórka to symbol biblijny, który przedstawia właśnie cztery strony świata i cztery ewangelie. Zwyczaj ich czytania przy ołtarzach jest stosunkowo nowy – pochodzi z lat 60-tych XX wieku.
Banery na Boże Ciało
Banery na Boże Ciało to okolicznościowe dekoracje ołtarza na czas procesji. Stanowią one z reguły nawiązanie do tekstów czterech ewangelii. Wykonane na trwałym materiale są doskonałym uzupełnieniem każdego ołtarza na drodze procesji. Banery są odporne na warunki atmosferyczne, a wysoka jakość użytych materiałów powoduje, iż nie tracą kolorów, są odporne na działanie deszczu czy zbytnie nasłonecznienie. Wszystkie dekoracje sprawiają, że uroczystości Bożego Ciała są jeszcze bardziej wyjątkowe. Niektóre z nich służą także do ozdabiania wnętrza kościołów. Często tak są skonstruowane, aby ułatwiać ich przenoszenie i montowanie. Boże Ciało to święto radosne i takiej też wymaga oprawy.
Jolanta Woźniak
Czytaj:
- Protestantyzm a katolicyzm. Zasady, sakramenty, święta
- Obrzędy religijne. Zwyczaje i tradycje ludowe w Polsce
- Post w kościele katolickim – kogo i kiedy obowiązuje?
- Polskie tradycje i obyczaje. Narodowe i świąteczne