Jakie tradycje wielkanocne są związane z Niedzielą Palmową?
Niedziela Palmowa otwiera Wielki Tydzień przed Wielkanocą. Wierni przychodzą z palemkami do kościoła, gdzie ksiądz je święci. Ma to upamiętniać biblijne przybycie Jezusa do Jerozolimy, gdzie mieszkańcy witali Chrystusa palmowymi liśćmi.
Jakie są tradycje wielkanocne związane z szykowaniem palemki? Dawniej bazą wielkanocnej palmy były wierzbowe gałązki, które z czasem zaczęto przystrajać np. bukszpanem, jeżyną, borówką, ziołami, piórami i kwiatami (jeśli nie było jeszcze żywych kwiatów, zastępowano je własnoręcznie wykonanymi ozdobami z kolorowego papieru). Zwyczaje wielkanocne mówią, że taka poświęcona palemka miała nadprzyrodzoną moc i zapewniała domowi dobrobyt oraz szczęście.
W wielu rejonach Polski zgodnie z dawnym zwyczajem po powrocie ze święcenia palemek domownicy zjadają bazie, by uchronić gardło przed chorobami. Wierzbowe witki wtyka się pod progiem oraz w ziemię uprawną (rolnicy najpierw kształtują gałązki w krzyże i wkopują je w glebę w Wielki Czwartek), by ustrzec dom oraz rolę przed nieszczęściami.
Dawne krakowskie wielkanocne zwyczaje przywołują postać pucheroka, czyli cudacznie ubranego młodego chłopaka, który w Niedzielę Palmową o poranku chodzi od domu do domu ogłaszając nadejście Świąt Wielkanocnych. Przebrany młodzieniec recytował wiersze, śpiewał pieśni i wygłaszał oracje w zamian otrzymując podarki: np. jaja albo ciasta.
Jak zgodnie z tradycją kończono Wielki Post?
Jak kiedyś żegnano Wielki Post, a witano Wielkanoc? Tradycje związane z kończeniem okresu Wielkiego Postu, do którego dawniej podchodzono bardzo rygorystycznie (oprócz mięsa nie można było jeść też nabiału, miodu oraz cukru) dotyczyły np. urządzania symbolicznego pogrzebu śledziowi oraz żurowi, które spożywano przez kilkanaście tygodni poszczenia. Śledzia przybijano do drzewa w widocznym miejscu, a żur widowiskowo wylewano z gara lub zakopywano w ziemi. W ten sposób rozprawiano się z potrawami, które towarzyszyły ludziom w czasie Wielkiego Postu. Działo się to w Wielki Piątek, po którym następował czas zajadania się świątecznymi potrawami.
Innym zwyczajem wielkopostnym z XVIII wieku jest wieszanie, topienie i szarganie słomianej kukły, symbolizującej postać zdrajcy Chrystusa, Judasza. Taką kukłę wykonywano ze słomy i wieszano na wieży kościoła, z której następnie ją zrzucano. Potem wieszano takie lale np. na gałęziach drzew, dodatkowo obijając je kijami, paląc oraz włócząc po wsi. Ten zwyczaj został rozpropagowany przez kościół w kontrze do pogańskiego obrządku topienia Marzanny jako symbolu odchodzącej zimy.
Jakie tradycje wielkanocne w Polsce odnoszą się do Wielkiej Soboty?
Piękne tradycje wielkanocne w Polsce odwołują się do Wielkiej Soboty. To dzień, w którym kapłan w kościele święci pokarmy przyniesione przez wiernych w wielkanocnych koszykach. W koszyczku znajdują się różne potrawy. Dawniej gospodynie wkładały do dużych koszy wszystkie potrawy, jakie miały być spożywane w czasie świątecznego śniadania. Dziś na pewno w koszyku nie może zabraknąć szynki, kiełbasy, chleba, cukrowego lub maślanego baranka, kawałka słodkiego ciasta, chrzanu, soli, pieprzu i oczywiście jaj. Jaj nie byle jakich, bo malowanych, czyli po prostu pisanek.
W różnych rejonach Polski nazywa się je nieco inaczej, odmiennie też przyozdabia się jaja. I tak kraszanki pochodzą z północnej części naszego kraju, gdzie skorupki jaj barwi się na różne kolory (dawniej tylko na czerwono), najlepiej przy użyciu naturalnych składników, takich jak np. łupiny cebuli, kora dębu, czy sok z buraka. Często potem wydrapuje się różne wzory na jaju. Nalepiankami określa się pisanki wykonane w okolicach Krakowa oraz Łowicza techniką naklejania wycinanek z kolorowych kawałków papieru. Mazowieckie oklejanki to z kolei wydmuszki ozdobione wielobarwną włóczką i rdzeniem sitowia.
Dawne zwyczaje wielkanocne dotyczące pisanek mówią o tym, że malowanie i ozdabianie jaj mogło być wykonywane wyłącznie przez kobiety.
Co zgodnie z tradycją robi się w Wielkanoc?
Zwyczaje wielkanocne w Polsce są bardzo różnorodne. Wielkanoc rozpoczyna msza rezurekcyjna, podczas której śpiewa się o tym, że „Pan zmartwychwstał, Alleluja!”. Po rezurekcji w domach zasiada się do śniadania wielkanocnego uprzednio smakując po trochu wszystkich potraw ze święconki. W wielu domach istnieje obyczaj dzielenia się jajkiem i składania sobie życzeń na kolejny rok.
Niektóre wiekowe polskie tradycje wielkanocne zachowały się po dziś dzień. Dotyczy to m.in. legendy o Siudej Babie, która przez cały rok pilnowała ognia w kopalni, a po zimie wychodziła na powierzchnię, by poszukać swojej zastępczyni. Wszystkie panny ukrywały się przed brudną od sadzy, ubraną w łachmany, rozczochraną wiedźmą. Dziś w niektórych podkrakowskich wsiach odgrywane są inscenizacje nawiązujące do dawnej baśni. W Siudą Babę wciela się mężczyzna, który gania dziewczęta w orszaku z diabłem i krakowiakami oraz zbiera pieniądze na jakiś cel. Złapana dziewczyna może się też wykupić jajkami, ciastami lub innymi świątecznymi potrawami.
Tradycje i zwyczaje wielkanocne w Lany Poniedziałek
A jakie są tradycje i zwyczaje wielkanocne związane z Lanym Poniedziałkiem? Obecnie znany Śmigus-Dyngus polega na polewaniu się wodą. Dawniej obficie polewano lodowatą wodą panny na wydaniu. Ta, która była najbardziej mokra, miała największe powodzenie i oznaczało to dobrą wróżbę odnoszącą się rychłego zamążpójścia. W wielu miejscach w Polsce znano inny obyczaj – smagania witkami wierzbowymi. Miało to przynieść zdrowie i powodzenie na przyszły rok. Najpierw uderzano gałązkami nogi panny, a potem polewano ją wodą – zwyczaj ten określano jako Śmigus. Natomiast Dyngusem nazywano wykupywanie się od Śmigusa dziewczyn, które nie chciały być smagane ani polewane. Wykupić można się było np. smaczną potrawą z wielkanocnego stołu lub pięknie przyozdobioną pisanką.
Na Śląsku do dzisiaj widzi się czasem fikuśnie ubranych chłopców (w kolorowe stroje oraz kapelusze), którzy mają twarze ukryte pod maskami. Chodzą oni po domach szukając dziewczyn, które będą mogli polać wodą lub zanurzyć w wannie z wodą. Zwyczaj ten nazywa się śmiergust.
Czytaj: