Czym jest Wielki Post?
Wielki Post to okres 40 dni, podczas których chrześcijanie przygotowują się duchowo do najważniejszego święta w kalendarzu katolickim, zmartwychwstania Pana Jezusa. Dniem, który rozpoczyna Wielki Post jest Środa Popielcowa. Od tego dnia przez sześć kolejnych tygodni trwa czas pokuty, jałmużny, wzmożonej modlitwy, poszczenia, powstrzymywania się od jedzenia pewnych potraw, przyjmowania niektórych napojów, czy wykonywania pewnych czynności, zwróceniu się na potrzeby innych ludzi, odchodzenia od hucznego świętowania, uczestniczeniu w nabożeństwach takich jak Gorzkie Żale oraz Droga Krzyżowa. To właściwy moment na zatrzymanie się, skierowanie uwagi do wnętrza, wyciszenie się, jednak z drugiej strony zwraca się uwagę na to, by był to też czas dla drugiej osoby: by ją zauważyć, pomóc jej, czy ją wesprzeć.
Wierni czczą ten czas na znak upamiętnienia męki, śmierci oraz wniebowstąpienia Jezusa Chrystusa. Wielki Post jest okresem ruchomym, zależnym od kalendarza katolickiego. Początkowo Wielki Post obchodzono jedynie w Wielki Piątek i Wielką Sobotę, w III wieku okres ten obejmował już cały tydzień przed dniem Zmartwychwstania Pańskiego, natomiast od IV wieku – 40 dni, by upamiętnić czterdziestodniowy post Jezusa na pustyni.
Co oznacza Środa Popielcowa?
Środa Popielcowa, zwana też Popielcem, otwiera zatem okres Wielkiego Postu. Kiedy jest środa Popielcowa? Wypada ona na 46 dni kalendarzowych przed Wielkanocą (bez niedziel okres ten obejmuje 40 dni), zwykle między 4 lutym a 10 marca.
Początkowo biskup posypywał popiołem głowy pokutników, którzy odbywali pokutę publiczną, z czasem jednak do pokutników zaczęli dołączać inni wierni, w VII wieku zwyczaj ten znalazł się w liturgii, a w XI wieku papież Urban II wprowadził ten obrządek jako obowiązujący wszystkich katolików.
Do posypywania głów używa się popiołu z palm wielkanocnych z poprzedniego roku, czyli przyniesionych do kościoła w Niedzielę Palmową podczas zeszłego Wielkiego Postu.
Posypywanie głów wiernych popiołem ma symbolizować odejście od grzechu, zwrócenie się ku Bogu, czas pokuty i przeciwstawiania się własnym słabościom. Popiół jest symbolem przemijania, bólu ale także odrodzenia. Ksiądz posypując nim głowy wypowiada najczęściej słowa Pisma Świętego: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię!”. Dawniej kapłan mówił: „Prochem jesteś i w proch się obrócisz”. Dzieje się to podczas mszy świętej, po homilii, zamiast aktu pokuty.
Post w Środę Popielcową
W Środę Popielcową obowiązuje post ścisły. Dotyczy on osób będących między 18. a 60. rokiem życia. W tym dniu osoby wierzące nie powinny jeść mięsa i potraw mięsnych. Przysługuje im jeden posiłek do syta oraz dwa mniejsze (np. rano i wieczorem). Natomiast osoby, które ukończyły 14. rok życia są zobowiązane do zachowania wstrzemięźliwości w jedzeniu mięsa.
Czy jeszcze jakieś nakazy nakłada na wiernych Środa Popielcowa? Post powinien dotyczyć nie tylko ilości posiłków oraz jakości spożywanych potraw, ale też zachowania katolików. Począwszy od Środy Popielcowej przez okres całego Wielkiego Postu nie powinni oni urządzać, ani uczestniczyć w hucznych zabawach. Ponadto wierni powinni skupić się na modlitwie, rozważaniach dotyczących własnej wiary, kontakcie z Bogiem oraz ze sobą i drugim człowiekiem.
Co wyróżnia dzień jakim jest Środa Popielcowa? Post ścisły, posypywanie przez kapłana popiołem głów wiernych oraz pierwszy dzień Wielkiego Postu, określany też jako środa wstępna, czyli czyniąca wstęp do przygotowania się do Wielkiej Nocy – oto najważniejsze wyróżniki tego dnia.
Co kończy Środa Popielcowa?
Kiedy wypada Środa Popielcowa, kończy się okres karnawału. Jeszcze poprzedniego dnia, we wtorek, określany jako Ostatki, można uczestniczyć w głośnych zabawach z tańcami, muzyką oraz śpiewem, jednak wraz z nadejściem kolejnego dnia, bal się kończy, a czas karnawału zamyka.
Dawniej na znak zakończenia karnawału zamykano w skrzyniach wszystkie instrumenty, wcześniej skrzypek przygrywający karnawałowym biesiadnikom w karczmie o północy z wtorku na środę zrywał struny ze swojego instrumentu. Uczestnicy imprezy otrzymywali jasny sygnał, że czas karnawału dobiegł końca. Teraz następuje czas zadumy, pochylania się nad wiarą do Boga, okres pracy nad sobą, zwalczania pokus i słabości, co rozpoczyna Środa Popielcowa i dzieje się przez cały Wielki Post.
Środa Popielcowa wieńczy również czas obfitych, tłustych posiłków, w szczególności opierających się na mięsie. W czasie Wielkiego Postu znaczna część wiernych dobrowolnie nakłada na siebie pokutę niejedzenia słodyczy, nie spożywania alkoholu, czy nie palenia papierosów, itp. wyrzeczeń, aby symbolicznie ofiarować swoje poświęcenie Jezusowi.
Środa Popielcowa – obowiązek postu
Obecnie w Środę Popielcową wymienione wcześniej osoby obowiązuje ścisły post, podczas którego można zjeść jeden większy posiłek, tak żeby czuć się nasyconym (z reguły w porze obiadowej) oraz dwa mniejsze (najczęściej w porze śniadania i kolacji). W czasie ścisłego postu dopuszcza się spożywanie np. jaj, ryb, nabiału, kasz, zbóż, owoców, warzyw, grzybów, przypraw, itp. W niektórych rejonach Polski zezwala się na jedzenia mięsa ptaków. Z całą pewnością można natomiast przyjmować mięso takich drobnych zwierząt wodnych jak ślimaki, żaby, czy żółwie, jeśli gusta kulinarne dopuszczają takie smaki.
Dawniej podchodzono do sprawy ścisłego postu dużo bardziej restrykcyjnie. W Środę Popielcową szorowano garnki po to, by nie pozostały na nich ślady po uprzednio gotowanych w nich mięsnych daniach oraz po resztach zwierzęcego tłuszczu. Oprócz samego mięsa zakazane było jedzenie m.in. smalcu, masła, nabiału, a nawet miodu. Najpopularniejszym wówczas daniem był postny żur, jadano też gęstą zupę z kiszonej kapusty oraz chleb z powidłami.
Czytaj: