Pacjent poddawany radioterapii, zwłaszcza okolic brzucha, cierpi na wiele dolegliwości, które utrudniają prawidłowe przyswajanie pokarmu. Naświetlanie może wywołać zaburzenia czynności żołądka, nudności, wymioty, uszkodzenie kosmków jelitowych i biegunkę. To wszystko sprawia, że chorzy nie mają apetytu, a czasem występuje u nich jadłowstręt. Bardzo często właśnie z tego powodu pacjent nie odżywia się w prawidłowy sposób i traci na wadze. Tymczasem odpowiednio dobrana dieta przy radioterapii pomoże pacjentowi nie tylko złagodzić skutki naświetlań, ale także wzmocni jego organizm w walce z nowotworem.
Dieta przy nowotworze
Nie należy ulegać mitom, że raka można zagłodzić. Niedożywienie u pacjenta z chorobą nowotworową może przyczynić się do wcześniejszej śmierci, słabszej odpowiedzi na terapię onkologiczną, wiąże się z ryzykiem przerwania np. radioterapii. Poza tym u chorego niedożywionego częściej:
- pojawiają się infekcje,
- źle goją się rany,
- słabiej funkcjonuje układ odpornościowy i inne narządy,
- może rozwinąć się anemia.
Wszystkie to sprawia, że obniża się jakość życia chorego i dłużej przebywa on w szpitalu. Chory, który się głodzi doprowadza do sytuacji, w której organizm nie ma „produktów” do odnowy uszkodzonych śluzówek po radio- czy chemioterapii, szpik staje się niewydolny, bo nie ma z czego produkować komórek krwi, brakuje enzymów, hormonów i innych związków potrzebnych do życia [1].
Dieta przy radioterapii
To, jak powinna być ułożona dieta w chorobie nowotworowej u chorego leczonego radioterapią zależy od tego, jaki obszar ciała pacjenta jest narażony na promieniowanie i w jakim stanie jest sam chory. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że skutki uboczne radioterapii pacjent zwykle zaczyna odczuwać w drugim lub trzecim tygodniu leczenia i zazwyczaj ustępują one same po 3-4 tygodnie po zakończonym leczeniu.
Pamiętajmy jednak, że odpowiednia dieta potrafi złagodzić odczuwanie nieprzyjemnych objawów naświetlania. Generalną zasadą, podobnie jak w przypadku chemioterapii, jest stosowanie diety bogatej w białko i witaminy, pożywnej, ale lekkostrawnej. Posiłki powinny być niewielkie i spożywane 5-6 razy w ciągu dnia. Chory powinien starać się jeść i pić powoli, a między posiłkami popijać napoje o temperaturze pokojowej.
Najlepiej, żeby potrawy były gotowane w wodzie, na parze lub duszone. W czasie radioterapii nie powinno się jeść tłustych wędlin i mięs, wędzonych kiełbas, ryb i serów, a także słodyczy i ostrych przyprawy. Nie wolno także pić alkoholu.
Dieta przy radioterapii okolic brzucha
Podczas naświetlań okolic jamy brzusznej (jelito cienkie, jelito grube, prostata, szyjka macicy, macica, odbytnica, trzustka) bardzo często skutkami ubocznymi są zaburzenia pracy żołądka, w tym mdłości, wymioty lub biegunki, gazy, wzdęcia, dlatego posiłki powinny być lekkostrawne. Jadłospis musi uwzględniać pokarmy bogate w potas, bo biegunki mogą wywołać jego niedobór. Bogata w potas powinna być zwłaszcza dieta przy radioterapii prostaty. Warto sięgnąć w takich sytuacjach po banany, ziemniaki, pomidory obrane ze skórki i morele.
W diecie przy radioterapii bardzo często mamy do czynienia z niezdolnością do trawienia laktozy, dlatego pacjentom, u których po radioterapii wystąpiły biegunki, korzystne może być wykluczenie z jadłospisu zwykłego mleka i jego produktów oraz zastąpienie go mlekiem sojowym, ryżowym czy migdałowym.
Skutkiem radioterapii bywa też gorsze tolerowanie glutenu, wtedy mąkę pszenną można zastąpić mąką kukurydzianą, ziemniaczana lub ryżową. Uszkodzoną śluzówkę jelita można wspomóc pijąc wywar z siemienia lnianego.
Przy naświetlaniach okolic brzucha źle tolerowany może być też błonnik, warto więc podawać choremu gotowane warzywa i owoce, a nie surowe. Mogą być to musy, przeciery, kompoty, soki pasteryzowanych. Z diety przy radioterapii trzeba wykluczyć warzywa kapustne, groch, fasolę, czosnek, cebulę, a pieczywo ciemne zastąpić jasnym.
Bardzo wartościowe i najczęściej dobrze tolerowane przez chorych są też zupy:
- rosoły gotowane na mięsie indyczym z dużą ilością warzyw i z dodatkiem ryżu lub makaronu sojowego
- kremy jarzynowe
- barszcz czerwony
- zupa pomidorowa z ryżem.
Dieta przy radioterapii okolic głowy
Podczas naświetlania nowotworów zlokalizowanych w okolicy głowy (język, krtań, migdałki, gruczoły ślinowe, jama nosowa, gardło) pacjent może stracić apetyt i odczuwać zaburzenia smaku. Pojawiają się dodatkowo ból i nadwrażliwość jamy ustnej, trudności w przełykaniu i ból podczas przełykania, bóle gardła, suchość w ustach.
Łatwostrawna dieta powinna być oparta na produktach gotowanych, raczej rozdrobnionych lub mielonych, a czasem nawet półpłynnych. Zmiksować można nie tylko warzywa i owoce, ale także chude mięso. W dietę dobrze jest wkomponować budyń, kisiel, jogurty. Produkcję śliny powinno pobudzić żucie gumy lub ssanie cukierków.
Niestety bardzo często u tych pacjentów wzrasta ryzyko, że wraz z dietą nie otrzymają oni wszystkich potrzebnych składników odżywczych. Korzystne mogą się wtedy okazać specjalne preparaty odżywcze zaliczane do żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, które stanowią uzupełnienie zróżnicowanej diety lub, w szczególnych przypadkach, jeśli lekarz tak zaleci, nawet ją zastępują. Preparaty te występują w różnych wersjach smakowych i między innymi w formie płynnej, co dla pacjentów onkologicznych z zaburzeniami łaknienia, gryzienia i utrudnionym połykaniem jest dużym ułatwieniem. Dodatkową ich zaletą jest to, że skoncentrowane wysokoenergetyczne preparaty odżywcze w małych dawkach zapewniają choremu wszystkie potrzebne organizmowi składniki. Lekarz powinien wskazać zalecane dla danego pacjenta najlepsze preparaty, tak aby nie tracił on na wadze i nie odwadniał się podczas terapii.
Dieta w radioterapii klatki piersiowej
Radioterapia klatki piersiowej obejmuje płuca, przełyk i piersi. Najczęstszą dolegliwością odczuwaną przez naświetlanego pacjenta jest zgaga, która wymaga jedynie diety lekkostrawnej. Lekarze nie polecają u takich chorych jednak picia herbaty miętowej, która często stosowana jest przy zgadze. Chory powinien jeść 5-6 małych posiłków dziennie, w których znajdą się: chude mięso, ryby, nabiał oraz warzywa i owoce.
Żywienie specjalnego przeznaczenia medycznego
Jeśli stan pacjenta jest ciężki warto także dietę wzbogacić lub całkowicie ją zastąpić preparatami odżywczymi, które należą do kategorii żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Zaleca się ją nie tylko przy leczeniu onkologicznym, ale również w okresie okołooperacyjnym, w przypadku chorób zapalnych jelit, po udarach, a także przy chorobach neurodegeneracyjnych.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego pomaga w walce z niedożywieniem, które z kolei może wzmagać ryzyko powikłań.
Jaki wybrać żywność specjalnego przeznaczenia medycznego? To indywidualna sprawa każdego pacjenta. Na rynku dostępne są preparaty płynne i granulowane. Preparaty w płynie, przypominające koktajle często są odsuwane ze względu na nienaturalny smak, na który skarży się część chorych. Alternatywą są preparaty granulowane, które dodaje się do tradycyjnych posiłków, nie zmieniając ich smaku.
Kiedy należy włączyć do jadłospisu żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem terapii, żeby od samego początku przeciwdziałać niedożywieniu. Szczególnie zaleca się je przy utracie minimum 10 proc. wcześniejszej wagi.
Pamiętajmy także, że żywienie w chorobie nowotworowej oprócz dostarczania potrzebnych składników spełnia także inna ważą rolę. Wspólne posiłki w gronie bliskich, zwłaszcza uwzględniające ulubione smaki chorego, to często jedyne małe przyjemności w tym trudnym czasie.
Przeczytaj także: