Żywienie w geriatrii - jak żywić osoby starsze?

Ryzyko niedożywienia rośnie wraz z wiekiem, dlatego odpowiednie żywienie w geriatrii jest bardzo ważnym problemem. Starsi ludzie jedzą nieregularnie, ich posiłki nie dostarczają im odpowiedniej ilości witamin i innych składników odżywczych. Sytuacja jest szczególnie trudna, gdy brak apetytu wiąże się z przewlekłą chorobą. Czasem rozwiązaniem są dietetyczne środki, które mogą zastąpić dobrze zbilansowaną dietę.

Wraz z wiekiem stępiają się zmysły węchu i smaku, więc potrawy nie smakują tak jak kiedyś, zmniejsza się aktywność fizyczna seniora i zmniejsza się jego zapotrzebowanie na energię, brak apetytu często towarzyszy różnym przewlekłym chorobom, a czasem po prostu seniorowi nie chce się wyjść z domu po zakupy i gotować tylko dla jednej osoby. I tak niedożywienie staje się coraz większym problemem osób starszych. Według danych epidemiologicznych ten poważny stan dotyczy już około 10 proc. populacji ludzi starszych. Ryzyko niedożywienia gwałtownie wzrasta do 30-60 procent, jeśli bierzemy pod uwagę pacjentów opieki długoterminowej lub mieszkańców domów pomocy społecznej.

Starsi ludzie jedzą nieregularnie, ich posiłki nie dostarczają im odpowiedniej ilości witamin i innych składników odżywczych. Dlatego czasem dobrym rozwiązaniem w żywieniu osób starszych są łatwe w użyciu specjalistyczne środki spożywcze, które są dobrze zbilansowane. 

 

Żywienie w geriatrii – konsekwencje niedożywienia

U osób starszych istnieje błędne koło żywieniowe. Seniorzy nie dojadają, bo się starzeją i chorują, a im mniej jedzą tym szybciej się starzeją... Konsekwencje źle zbilansowanej diety są bardzo poważne. To między innymi:

 

 

• zwiększona męczliwość


• osłabienie siły mięśniowej


• osłabienie sprawności psychomotorycznej


• zaburzenie funkcji układu pokarmowego


• zaburzenia układu krążenia i oddechowego


• zaburzenia świadomości


• zaburzenia wodno-elektrolitowe


• hipotonię ortostatyczną


• podatność na powstawanie odleżyn i zakażeń


• dłuższa rekonwalescencja po chorobach


• większe ryzyko powikłań po zabiegach


• większe ryzyko zgonu po operacjach




 
•  
•  

Niedożywienie stanowi szczególne zagrożenie dla seniorów przewlekle chorych. Brak apetytu lub wręcz niechęć do jedzenia, pojawia się najczęściej przy chorobie nowotworowej, zakażeniach, schorzeniach przewodu pokarmowego, przy depresji, demencji, chorobach układu sercowo-naczyniowego, oddechowego i zaburzeniach endokrynologicznych oraz neurologicznych.

 

 

Dieta dla seniora - co trzeba wiedzieć?

Najważniejszym celem żywienia osób starszych jest pokrycie potrzeb organizmu w sposób możliwie opóźniający naturalne procesy starzenia się. Osoby starsze potrzebują tych samych składników odżywczych, co osoby młodsze, ale jednak ich proporcje mogą być inne. Wraz z wiekiem maleje zapotrzebowanie na niektóre składniki odżywcze, a na niektóre wzrasta.

 

 

Odżywianie osób starszych - zapotrzebowanie energetyczne

Osoby starsze zazwyczaj charakteryzują się małą aktywnością fizyczną, dlatego też większość kobiet powinna przyjmować około 1500- 1700 kcal/dzień, natomiast mężczyźni 1750-1950 kcal/dzień. Należy pamiętać, że zarówno nadmiar jak i niedobór energetycznych potraw jest szkodliwy. Nadmiar kalorycznych potraw prowadzi do powstawaniu chorób cywilizacyjnych takich jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca i naczyń mózgowych, a nawet niektóre nowotwory. Zbyt mało energetycznych dań prowadzi do niedożywienia.

 

 

Odżywianie osób starszych - składniki odżywcze

Podstawowym źródłem energii w diecie seniora powinny być węglowodany, których akceptowalny poziom wynosi 50-60 procent dziennego zapotrzebowania energetycznego. Zwróćmy jednak uwagę na to, że węglowodany złożone powinny wypierać węglowodany proste. Ważnym źródłem energii jest także tłuszcz (powinien stanowić do 30 proc. zapotrzebowania energetycznego). Przy diecie kobiet będzie to około 50g tłuszczu, natomiast u mężczyzn 65g.  Kwasy tłuszczowe nasycone nie powinny dostarczać więcej niż 10 proc. energii, a izomery trans najlepiej wyeliminować z diety. Ważne za to, żeby na talerzu nie zabrakło produktów bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3 (tłustych ryb i oleju lnianego). Ważnych składnikiem w diecie seniorów powinno być też białko. W normach żywienia dla ludności Polski zalecane spożycie białka określono na poziomie około 45 do 81 g dziennie dla mężczyzn i 41 do 72 g dziennie dla kobiet. Dobrze zbilansowana dieta musi zawierać również od 20 do 40 g błonnika dziennie.

 

 

Odżywianie osób starszych - płyny

Seniorzy są nie tylko narażeni na niedożywienie, ale także na odwodnienie.  Według norm żywienia ilości wody dostarczane do organizmu w przypadku kobiet winny wynosić 2700 ml a w przypadku mężczyzn 3700 ml dziennie. Ilości te zawierają wodę pochodzącą z napojów i produktów spożywczych.

 

 

Odżywianie osób starszych - zioła

Czasem po konsultacji z lekarzem może konieczne okazać się uzupełnienie diety suplementami. W sprzedaży pojawia się coraz więcej preparatów np. poprawiających pamięć i koncentrację, które mają w swoim składzie zioła i wyciągi roślinne, np.:

 

 

• lecytynę -  buduje włókna nerwowe i zapobiega osłabieniu pamięci


• żeń-szeń -  polecany w stanach zmęczenia i osłabienia koncentracji oraz poprawia sprawność intelektualną


• miłorząb japoński - poprawia krążenie obwodowe oraz zaopatrzenie mózgu w krew. Poprawia pamięć, ma działanie antydepresyjne, przeciwmigrenowe


• guarana - ma właściwości podobne do kawy - działa stymulująco, znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne, zwiększa umiejętność koncentracji i zapamiętywania.




 
•  
•  

 

 

Witaminy dla seniora

Niedobory witamin i minerałów najczęściej wynikają z monotonnej diety, problemów z uzębieniem, które sprawiają, że osoby starsze unikają surowych twardych owoców i warzyw. Dodatkowo w starszym wieku gorzej wchłaniają się wszystkie składniki odżywcze, o niedobory jest więc bardzo łatwo. Seniorzy muszą natomiast uzupełniać poziom między innymi:

 

 

• Witaminy D




 
•  
•  

 

 

Szacuje się, że ponad 70 procent populacji w Polsce ma niedobory witaminy D. Dzieje się tak dlatego, że mamy mało dni słonecznych w roku, a witamina D3 powstaje w skórze pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Dobroczynne działanie witaminy D polega nie tylko na wzmacnianiu kości, co u starszych osób zagrożonych osteoporozą jest szczególnie ważne, ale także wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego, a nawet wpływa na sprawniejszą pracę mózgu. Wraz z potasem witamina D pomaga w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania mięśni, a wraz z witaminą C pomaga przyswajać żelazo, zapobiegając powstawaniu anemii.

 

 

 

• Witaminy C




 
•  
•  

 

 

 

Witamina C uczestniczy w syntezie kolagenu, sprawiając, że prawidłowo funkcjonują naczynia krwionośne. Dodatkowo jest niezwykle ważna dla seniorów, u których częstą dolegliwością są bóle w stawach. Niedobory witaminy C są widoczne w sezonie zimowych, kiedy mniej jemy świeżych warzyw i owoców. U seniora może pojawić się wtedy spadek odporności, osłabienie, ciągłe zmęczenie, a nawet stany depresyjne. Witamina C dobrze wpływa też na chrząstki, kości, zęby i dziąsła.

 

 

 

• Witaminy z grupy B




 
•  
•  

 

 

 

Osłabiona koncentracja, brak energii i ciągłe zmęczenie – takie mogą być symptomy niedoboru witamin z grupy B. Witaminy B są niezwykle ważne dla sprawnego funkcjonowania układu nerwowego seniorów. Brak tiaminy (wit. B1) powoduje kłopoty z pamięcią i koncentracją, zaburzenia w motoryce przewodu pokarmowego i gorsze przyswajanie składników pokarmowych. Źle wpływa też na układ krążenia, powoduje brak apetytu i obrzęki.  Niedobory ryboflawiny (wit. B2) prowadzą do uszkodzenia rogówki oka, biegunek, pleśniawek, stanów zapalnych jamy ustnej, co dla osób noszących protezy zębowe jest bardzo uciążliwe.  Częstym objawem niedoborów witaminy B6 jest anemia, kłopoty ze snem, osłabienie, wypadanie włosów. Witamina B₃ reguluje poziom cholesterolu we krwi, a witamina B₅ usprawnia metabolizm i regenerację tkanek.

 

 

 

• Witaminy E




 
•  
•  

 

 

 

Witamina E ma silne działanie przeciwutleniające, chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, zapobiega miażdżycy i chorobom nowotworowym. Wzmacnia też ściany naczyń krwionośnych i uczestniczy w dostarczaniu składników odżywczych do komórek, poprawia działanie układu odpornościowego u osób starszych, chroni wzrok, przyspiesza regenerację.

Żeby dostarczyć wraz z pożywieniem tych wszystkich witamin, a także mikroelementów, dieta seniora powinna być zróżnicowana i nie może w niej zabraknąć:

 

 

• świeżych warzyw i owoców


• tłustych ryby i tranu


• ciemnego pełnoziarnistego pieczywa


• brązowego ryżu


• płatków owsianych


• siemienia lnianego


• orzechów


• pestek dyni i słonecznika


• produktów sojowych


• świeżych soków (zwłaszcza s marchwi, pomidorów, aronii)


• chudego nabiału


• grubych kasz




 
•  
•  

 

 

Dieta po operacji

Dieta dla osób starszych, którzy są pacjentami oddziałów chirurgicznych powinna zawierać także tzw. substancje immunomodulujące, które przyspieszają regenerację organizmu, gojenie się ran, a także zapobiegają powstawaniu odleżyn. Szczególnie pożądane składniki to: arginina, kwasy tłuszczowe omega-3, nukleotydy.  Szczególną rolę w żywieniu w okresie okołooperacyjnym odgrywa białko. Dużą ilość potrzebnego do regeneracji  białka zawieraja żywność specjalnego przeznaczenia medycznego.