Dieta przy chemioterapii i po chemioterapii - jak żywić się podczas leczenia raka?

Dieta w chorobie nowotworowej odgrywa bardzo ważną rolę w procesie leczenia jakim jest chemioterapia. Tylko dobrze odżywiony pacjent ma siłę na walkę z chorobą, odpowiednia dieta może wzmocnić pracę układu odpornościowego chorego, poprawić jego przemianę materii oraz pomóc w regeneracji zdrowych narządów wewnętrznych, które są narażone na uszkodzenie przez cytostatyki w trakcie chemioterapii.

Dieta przy chemioterapii – żelazne zasady

Skutki uboczne chemioterapii mogą pojawić się już po paru godzinach od podania cytostatyka, dlatego podstawową zasadą diety przy chemioterapii jest lekkostrawność posiłków. Powinny być one gotowane w wodzie, na parze lub pieczone w folii, zdecydowanie nie smażone. Dieta w czasie chemioterapii rządzi się też kilkoma innymi ważnymi zasadami. Warto pamiętać, że:

• Każdy posiłek powinien zawierać jak najwięcej białka (chude mięso, mleko, przetwory mleczne, jaja). Białko ułatwia gojenie się ran po zabiegach operacyjnych, jest niezbędne też do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego oraz regeneracji uszkodzonych podczas chemioterapii komórek.


• W diecie podczas chemioterapii powinno się zwiększyć ilość warzyw gotowanych, owoców gotowanych lub pieczonych (z wyłączeniem owoców cytrusowych i pestkowych).


• Pacjent w trakcie chemioterapii powinien pić więcej płynów. Codziennie powinien wypijać do 1,5 - 2 litrów. Może to być niegazowana woda, ale także soki owocowe i warzywne, kompoty owocowe, słabe owocowe herbatki. Odpowiednia ilość płynu w diecie przy chemioterapii pomoże w wypróżnianiu się, bo pacjenci leczeni cytostatykami często cierpią na zaparcia.


• Powinno się spożywać małe objętościowo posiłki 4-6 razy dziennie.


• Trzeba ograniczyć ilości spożywanych tłuszczów - tłuszcze zwierzęce (smalec, słonina, boczek) i zastępować je tłuszczami roślinnymi (oliwa z oliwek, olej rzepakowy), jeżeli pacjent dobrze toleruje masło można je włączyć do diety przy chemioterapii.


• Trzeba ograniczyć spożycie słodyczy, zwłaszcza typu: czekolady słodkie, nadziewane, chałwa, lody, tłuste kremy (bita śmietana, kremy na bazie surowych jaj), wysoko słodzone syropy owocowe.


• Z diety podczas chemioterapii trzeba wyeliminować produkty i potrawy wzdymające, długo zalegające w przewodzie pokarmowym, ostro przyprawione.


• Z diety pacjentów ze znacznym spadkiem odporności eliminuje się produkty surowe, takie jak owoce, warzywa, jogurty.

Dieta przy chemioterapii – zmiana smaku

Dieta przy chemioterapii powinna składać się z potraw, na które chory ma ochotę (pod warunkiem, że nie ma po ich zjedzeniu skutków niekorzystnych). To ważne, ponieważ w trakcie chemioterapii bardzo często dochodzi do zaburzeń odczuwania smaku, który jest jedną z przyczyn jadłowstrętu. Pacjenci często skarżą się, że jedzenie ma nieprzyjemny metaliczny posmak. Czasem odczuwają nadmierną słoność lub gorzki smak potraw.

Jednym ze sposobów złagodzenia przykrych wrażeń smakowych jest wykorzystanie w diecie podczas chemioterapii aromatycznych ziół i przypraw. Pamiętajmy jednak, że nie wszystkie są wskazane w diecie nowotworowej.. Dla zmiany smaku dobrze jest także podać choremu czasem plaster świeżego ananasa, kilka borówek amerykańskich i żurawinę.

Dieta w chemioterapii – co na nudności?

Nudności i wymioty są jednym z ważniejszych powikłań chemioterapii. Częstość występowania tych objawów u pacjentów z chorobą nowotworową ocenia się na ok. 40-70 procent .  Żeby złagodzić te nieprzyjemne objawy zaleca się, żeby pacjent nic nie jadł na dwie godziny przed i po przyjęciu cytostatyka. Nudności czasem mijają po zjedzeniu niewielkiej ilości czegoś kwaśnego, np. kapusty kiszonej lub ogórka kiszonego. Można podawać też pacjentowi wodę z cytryną i imbirem. W trakcie nudności warto sięgać po dobrze przyswajane produkty:

• sok jabłkowy lub winogronowy,


• nektary owocowe, rozcieńczone soki owocowe,


• gumę do żucia,


• cukierki lub lizaki,


• lizaki z mrożonej wody z sokiem,


• galaretki,


• mus jabłkowy,


• płatki owsiane.


•  

W trakcie nudności potrawy powinny być przestudzone lub chłodne. Posiłki nie mogą być zbyt obfite.

Dieta przy chemioterapii – uważaj na niedożywienie

Jadłowstręt, wymioty, biegunki oraz zaburzenia w odczuwaniu smaku – wszystkie te skutki uboczne chemioterapii mogą w bardzo szybki sposób doprowadzić do niedożywienia pacjenta. Przyjmuje się, że pacjent jest zagrożony niedożywieniem, jeśli masa jego ciała zmniejszyła się w ciągu ostatniego pół roku o 10-15 procent i jego BMI wynosi < 18,5 kg/m2^[2]. Sygnałem ostrzegawczym dla chorego powinno być zjadanie mniejszych niż zwykle codziennych porcji, nagły spadek wagi ciała, który najczęściej obserwuje się, gdy ubrania, biżuteria i zegarki stają się luźniejsze.

Niedożywienie w chorobie nowotworowej

Pamiętajmy, że pacjent onkologiczny może szybko schudnąć, bo jego zapotrzebowanie energetyczne bywa nawet 20 procent większe niż u zdrowej osoby ^[3]. Dlaczego wcale nie jest takie proste zapewnienie mu wszystkich odpowiednich składników.

W aptekach można kupić jednak dobrze zbilansowane preparaty odżywcze dla pacjentów onkologicznych. To żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, która może mieć formę płynu lub granulatu zawierającego niezbędne składniki odżywcze.

Żywienie specjalnego przeznaczenia medycznego

Jaki wybrać żywność specjalnego przeznaczenia medycznego? To zależy od indywidualnych preferencji pacjenta. Część chorych skarży się  na nienaturalny smak płynnych preparatów, przez co nie chcą ich regularnie stosować. Alternatywą są preparaty granulowane, które dodaje się do tradycyjnych posiłków, nie zmieniając ich smaku. 

Kiedy sięgać po takie preparaty? Szacuje się, że jeszcze zanim pacjent rozpocznie uciążliwą terapię onkologiczną, jeśli jego masa ciała w ostatnim czasie zmniejszyła się o jedną dziesiątą wagi lub gdy nie jest w stanie zjeść więcej niż 60 procent swojego zapotrzebowania energetycznego.

Za wszelką cenę powinno się unikać stanu niedożywienia u pacjentów onkologicznych, bo stan ten powoduje, że chemioterapia jest mniej skuteczna, zwiększa się ryzyko wystąpienia komplikacji, niedożywienie odpowiada też za słabe gojenie się rany i zaburzenie pracy układu immunologicznego ^[4].

Jak wzmocnić organizm po chemioterapii?

Organizm pacjenta, który zakończył chemioterapię potrzebuje z jednej strony oczyszczenia z toksycznych związków, a z drugiej budulca do regeneracji uszkodzonych zdrowych komórek. Po zakończeniu chemioterapii powinno się, jak najszybciej zacząć uzupełniać niedobory składników odżywczych. Regenerację po chemioterapii zapewnia dieta wysokobiałkowa. Zaleca się, żeby 2/3 białka było pochodzenia zwierzęcego, bo dzięki niemu łatwiej odbudować uszkodzone tkanki niż przy białku roślinnym. W diecie po chemioterapii szczególnie ważne są ryby morskie, bo oprócz białka zawierają także nienasycone kwasy tłuszczowe, które także przyspieszają regenerację komórek.

Dla zniszczonego chemioterapią organizmu ważne są także składniki o właściwościach przeciwutleniających. Na talerzu nie powinno zabraknąć: buraków, marchewki, pomidorów, dyni, pietruszki. Do diety warto włączyć soki wielowarzywne, np. sok z jarmużu, marchwi, ogórka, z odrobiną świeżego imbiru i pietruszki. Sok z cytryny, jabłek, czerwonego buraka i marchwi pomoże wypłukać toksyny z zanieczyszczonego chemią organizmu. Oczyszczające właściwości ma także ekstrakt z korzenia żen-szenia, napar z mniszka lekarskiego, natki pietruszki, imbiru, prawoślazu. Trzeba jednak pamiętać, że stosowanie ziół i preparatów ziołowych powinno być skonsultowane z lekarzem onkologiem, bo niektóre preparaty mogą wpływać na skuteczność terapii onkologicznej.

Czytaj także:

• Żywienie w geriatrii – jak żywić osoby starsze?
• Dieta przy nowotworze – jelita grubego, wątroby, płuc oraz prostaty