Minimalizowanie zagrożenia związanego z infekcjami jest szczególnie wskazane w okresie wzmożonych przeziębień i grypy, jak również niezwykle istotne w dobie pandemii COVID-19. Warto więc wiedzieć, kiedy najlepiej zaszczepić się na pneumokoki, jakie preparaty są dostępne na polskim rynku i ile kosztują poszczególne szczepionki.
Szczepienie na pneumokoki
O szczepionce na pneumokoki słyszał zapewne każdy rodzić małych dzieci, gdyż od 2017 roku widnieje ona na liście szczepień obowiązkowych w oficjalnym polskim kalendarzu szczepień ochronnych. Otrzymują ją bezpłatnie dzieci od 6. tygodnia do 2. roku życia oraz te, które nie ukończyły 5 lat i znajdują się w grupie ryzyka wskazanej w Programie Szczepień Ochronnych.
Jednak pneumokoki nie stanowią zagrożenia jedynie dla najmłodszej grupy wiekowej. Szczególnie narażone na skutki zakażenia pneumokokami są osoby, które ukończyły 65 lat, a w dobie pandemii COVID-19, działania profilaktyczne zaleca się również dorosłym powyżej 50. roku życia oraz pacjentom cierpiącym na choroby przewlekłe. Ma to przede wszystkim związek z większym zagrożeniem zachorowania na zapalenie płuc.
Aby lepiej zrozumieć znaczenie szczepień przeciw pneumokokom, warto wiedzieć, czym są opisywane drobnoustroje i poznać konsekwencje związane z pneumokokowymi schorzeniami.
Streptococcus pneumoniae, bo tak brzmi właściwa łacińska nazwa patogenów znanych jako pneumokoki, to bakterie gram-dodatnie określane dawniej mianem dwoinki zapalenia płuc (Diplococcus pneumoniae). Są one nie tylko szeroko rozpowszechnione, ale należą do grupy niezwykle groźnych bakterii, które mogą prowadzić do wielu niebezpiecznych chorób o różnorodnym przebiegu oraz nasileniu.
Objawy zakażenia pneumokokami
Objawy zakażenia pneumokokami mogą być zróżnicowane i są uzależnione przede wszystkim od rodzaju schorzenia, do którego się przyczyniły oraz wieku, czy kondycji zdrowotnej pacjenta. Z jednej strony mogą przyjmować formę łagodną, ale z drugiej ostrą, obarczoną wysokim ryzykiem powikłań. Mniej dotkliwe symptomy zakażenia pneumokokami związane są z nieinwazyjnymi postaciami choroby, z kolei te bardziej poważne mają związek z inwazyjną chorobą pneumokokową (IChP).
Nieinwazyjne zakażenie pneumokokowe może skutkować:
- zapaleniem ucha środkowego,
- pozaszpitalnym zapaleniem płuc,
- zapaleniem gardła,
- zapaleniem krtani,
- zapaleniem zatok przynosowych,
- zapaleniem oskrzeli.
Inwazyjna forma schorzenia może się z kolei objawiać:
- bakteriemią, czyli zakażeniem krwi,
- pneumokokowym zapaleniem płuc (zapalenie płuc z bakteriemią),
- pneumokokowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych,
- posocznicą pneumokokową (sepsą pneumokokową),
- zapaleniem osierdzia,
- zapaleniem wsierdzia,
- zapaleniem otrzewnej,
- zapaleniem opłucnej,
- ropnym zapaleniem spojówek,
- zapaleniem stawów,
- ropniem mózgu.
Konkretne choroby pneumokokowe będą wywoływały podobne symptomy, zarówno u niemowląt, starszych dzieci, jak i u osób dorosłych, czy seniorów. W wyniku zakażenia, w każdej grupie wiekowej może pojawić się przykładowo katar, gorączka, ból ucha, kaszel, duszności, czy ogólne osłabienie, ale również utrata wzroku, czy słuchu, zaburzenia oddychania i krążenia oraz niewydolność wielonarządowa, która w najgorszym wypadku może doprowadzić do śmierci.
Inwazyjna choroba pneumokokowa u dorosłych objawia się najczęściej pneumokokowym zapaleniem płuc wymagającym hospitalizacji, ale może również wystąpić w postaci niebezpiecznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, czy posocznicy.
Nie należy więc bagatelizować żadnych objawów związanych z inwazją tych groźnych bakterii, a najlepiej sięgnąć po dostępne środki zapobiegawcze, które skutecznie chronią przed zakażeniem pneumokokami. Wspomniana wcześniej szczepionka na pneumokoki nie jest dedykowana jedynie najmłodszym, ale również starszym dzieciom, młodzieży, dorosłym oraz osobom w podeszłym wieku.
Szczepienie przeciw pneumokokom u dorosłych
Pomimo tego, że szczepienia na pneumokoki dla dorosłych nie wpisują się w obowiązkowy kalendarz szczepień ochronnych, to przedstawiciele starszych grup wiekowym mogą skorzystać z zalecanych szczepień przeciw pneumokokom, niefinansowanych z budżetu Ministerstwa Zdrowia. Są one w szczególności rekomendowane osobom dorosłym:
- Powyżej 50. roku życia, z uwagi na spadającą odporność organizmu, pojawiające się dolegliwości oraz wzrastające ryzyko wystąpienia pozaszpitalnego zapalenia płuc.
- Cierpiącym na wrodzone i nabyte zaburzenia układu immunologicznego, w tym:
- zakażenie HIV i chorobę AIDS,
- białaczkę,
- chłoniak Hodgkina,
- chłoniaki nieziarnicze,
- immunosupresję,
- uogólnioną chorobę nowotworową.
- Z rozpoznanymi schorzeniami towarzyszącymi, takimi jak:
- przewlekłe choroby serca i układu krążenia,
- przewlekłe choroby płuc, w tym astma, POChP;
- chroniczne choroby nerek i zespół nerczycowy,
- przewlekłe choroby wątroby, w tym marskość wątroby, nadciśnienie wrotne, chroniczne aktywne zapalenie wątroby, alkoholizm;
- przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, takie jak: celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, choroba Whipple’a, naczyniakowatość limfatyczna jelit;
- choroby metaboliczne, w tym cukrzyca;
- choroby autoimmunizacyjne, w tym: toczeń trzewny, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Sjögrena, choroba Graves-Basedowa, mieszana choroba tkanki łącznej;
- anemia sierpowata;
- wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego,
- wrodzona i nabyta asplenia,
- choroby nowotworowe.
- Prowadzącym niezdrowy tryb życia, w tym unikającym aktywności fizycznej, czy stosującym źle zbilansowaną dietę.
- Po wszczepieniu implantu ślimakowego.
- Po usunięciu śledziony.
- Nadużywającym alkoholu i palącym tytoń.
- Poddanym długofalowej terapii steroidami i leczeniu immunosupresyjnemu.
Chociaż zalecane szczepionki przeciw pneumokokom są odpłatną formą ochrony zdrowia, to płynące z nich korzyści mogą okazać się nie do przecenienia. Wykazują one bardzo wysoką skuteczność przeciw inwazyjnej chorobie pneumokokowej oraz chronią przed zakażeniami wywołanymi przez lekooporne szczepy pneumokoków.
Jaka szczepionka na pneumokoki?
Poszczególne szczepionki na pneumokoki różnią się między sobą przede wszystkim specyfiką doboru substancji aktywnych, dostosowaną odpowiednio do potrzeb konkretnej grupy docelowej. Tym samym, niektóre preparaty będą wykazywały większą skuteczność u małych dzieci, inne z kolei sprawdzą się lepiej u osób dorosłych i seniorów.
Skład szczepionek przeciw pneumokokom opiera się na antygenach w postaci oczyszczonych wielocukrów otoczkowych wybranych szczepów (serotypów) bakterii Streptococcus pneumoniae.
Istnieją dwa rodzaje szczepionek przeciw pneumokokom:
- skoniugowane,
- polisacharydowe.
Skoniugowane szczepionki przeciw pneumokokom zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe pochodzące z różnych serotypów pneumokoków, połączone (skoniugowane) z nośnikiem białkowym. Podaje się je w celu uodpornienia organizmu na inwazyjną chorobę pneumokokową, pneumokokowe zapalenie płuc oraz pneumokokowe zapalenie ucha środkowego. Ponadto, preparaty te w znacznym stopniu ograniczają udział w zakażeniach szczepów pneumokoków opornych na terapię antybiotykową.
Szczepionka skoniugowana przeciw pneumokokom występuje w dwóch wersjach:
- szczepionki dziesięciowalentnej (PCV-10), w skład której wchodzą polisacharydy otoczkowe następujących serotypów pneumokoków: 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F i 23F. Dodatkowo serotyp szczepionkowy 19F zapewnia krzyżową ochronę przeciw serotypowi 19A. Preparat ten przeznaczony jest przede wszystkim dla dzieci od 6. tygodnia do 5. roku życia;
- szczepionki trzynastowalentnej (PCV-13), która zawiera polisacharydy otoczkowe następujących serotypów pneumokoków: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F i 23F. Ta wersja szczepionki dedykowana jest dzieciom powyżej 6. tygodnia życia, nastolatkom i osobom dorosłym, w tym starszym.
Szczepionki polisacharydowe przeciw pneumokokom zawierają w swoim składzie oczyszczone polisacharydy otoczkowe gwarantujące ochronę przeciw 23 serotypom pneumokoków (PPSV23): 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F, 33F. Ta postać szczepionki zalecana jest w celu uodpornienia na inwazyjną chorobę pneumokokową i pneumokokowe zapalenie płuc u dzieci powyżej 2 lat, młodzieży, osób dorosłych i osób starszych, należących do pacjentów z grup wysokiego ryzyka, czyli szczególnie narażonych na ciężkie zakażenia pneumokokowe.
Nazwa szczepionki na pneumokoki
Na polskim rynku zarejestrowane są trzy szczepionki przeciwko pneumokokom. Dwie skoniugowane i jedna polisacharydowa.
To szczepionki o nazwach:
- Prevenar 13 - to 13-trzynastowalentna skoniugowana szczepionka przeciw pneumokokom, która zawiera antygeny 13 serotypów pneumokoka. Występuje w postaci zawiesiny do wstrzykiwań w ampułko-strzykawkach;
- Synflorix - to 10-walentna skoniugowana szczepionka przeciw pneumokokom, zawierająca 10 serotypów pneumokoka. Dostępna w formie zawiesiny do wstrzykiwań w ampułko-strzykawkach;
- Pneumovax 23 – to polisacharydowa szczepionka przeciw pneumokokom, posiadająca w swoim składzie antygeny 23 serotypów pneumokoka. Można ją nabyć w postaci zawiesiny do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce lub w fiolce.
Ile kosztuje szczepionka na pneumokoki dla dorosłych?
Z bezpłatnych szczepień na pneumokoki mogą skorzystać jedynie małe dzieci we wskazanych wyżej przedziałach wiekowych i grupach ryzyka wymienionych w Programie Szczepień Ochronnych. Za szczepionki dla starszych dzieci, młodzieży, osób dorosłych i seniorów trzeba zapłacić.
Wyjątkiem są specjalne akcje dotyczące bezpłatnych szczepień przeciw pneumokokom dla seniorów, prowadzone czasowo przez niektóre samorządy.
Jeśli zalecane szczepienia nie są dostępne za darmo, należy skontaktować się z lekarzem rodzinnym, który odpowiada nie tylko za kwalifikację pacjenta do szczepienia, ale również przepisuje receptę na szczepionkę.
Ceny szczepionek przeciw pneumokokom mogą być zróżnicowane i zależą przed wszystkim od rodzaju preparatu i producenta. Przykładowo, za 13-walentną szczepionkę przeciwko pneumokokom można zapłacić ok. 240 zł (jedna dawka w ampułko-strzykawce), koszt jednej dawki wersji 10-walentnej oscyluje wokół 220 zł, a cena szczepionki polisacharydowej może wynieść ok. 160-200 zł za sztukę.
Kiedy wykonać szczepienie na pneumokoki?
Szczepienia przeciw pneumokokom realizowane są zgodnie z aktualnymi zaleceniami oficjalnego Programu Szczepień Ochronnych. Dotyczy to zarówno szczepień obowiązkowych, jak i zalecanych. Cykl szczepień na pneumokoki uzależniony jest przede wszystkim od wieku pacjenta oraz wskazań indywidualnych i obejmuje zazwyczaj od 1 do 4 dawek konkretnego preparatu. Powinien być zgodny z wytycznymi producenta widniejącymi w ulotce dołączonej do opakowania danej szczepionki oraz zaleceniami lekarza prowadzącego.
Kiedy szczepić na pneumokoki? Szczepienie przeciw pneumokokom u dorosłych, w tym osób starszych oraz osób z chorobami przewlekłymi, może być realizowane obok szczepienia przeciw grypie, szczególnie podczas trwania pandemii COVID-19.
Schemat postępowania w przypadku szczepień przeciw pneumokokom u seniorów oraz osób dorosłych z grup ryzyka obejmuje podanie:
- w pierwszej kolejności jednej dawki szczepionki skoniugowanej PCV13 (Prevenar13),
- następnie jednej dawki szczepionki polisacharydowej PPSV23 (Pneumovax23) po upływie 12 miesięcy od iniekcji PCV13 lub po 8 tygodniach w grupach ryzyka.
U osób powyżej 65. roku, które przed upływem 65 lat miały podaną dawkę szczepionki polisacharydowej, podaje się jedną dawkę szczepionki skoniugowanej, a następnie dawkę szczepionki polisacharydowej, zgodnie z powyższym modelem.
Inny wzorzec postępowania stosuje się u pacjentów po przeszczepie komórek macierzystych, którzy powinni skonsultować indywidualne zasady szczepienia z lekarzem prowadzącym.
Skutki uboczne szczepień na pneumokoki
Współczesne szczepionki przeciw pneumokokom charakteryzują się nie tylko wysoką skutecznością, ale są również dokładnie przebadane i dobrze tolerowane, a co za tym idzie bezpieczne, zarówno dla dzieci, jak i osób dorosłych oraz starszych. To nowoczesne preparaty, które w sposób efektywny chronią organizm przed skutkami różnych rodzajów chorób pneumokokowych.
Szczepionki na pneumokoki, które są dopuszczone do obrotu w Polsce, spełniają wszelkie normy bezpieczeństwa oraz standardy jakości potwierdzone badaniami klinicznymi. Ponadto ich działanie jest na bieżąco monitorowanie, zarówno pod kątem skuteczności, jak i występowania ewentualnych skutków ubocznych.
Warto przy tym pamiętać, że po szczepieniu na pneumokoki, podobnie jak po podaniu każdej innej szczepionki, mogą wystąpić charakterystyczne odczyny poszczepienne, takie jak miejscowy obrzęk, zaczerwienienie, czy wrażliwość na dotyk w miejscu iniekcji. Wymienionym reakcjom skórnym mogą towarzyszyć niekiedy rozdrażnienie, podwyższona temperatura ciała, zmniejszenie apetytu, wymioty, czy biegunka.
Objawy te jednak mają zazwyczaj charakter łagodny oraz przemijający, nie pozostawiając przy tym żadnych trwałych śladów w organizmie. Skutki uboczne podawania szczepionki mogą ujawnić się u osób, u których stosowanie szczepionek jest z różnych powodów niewskazane. Jednak rozpoznanie przeciwwskazań i ocena ewentualnego ryzyka leży w gestii lekarza.