Kościół prawosławny tworzy niezależną wspólnotę religijną. W XI wieku dokonał się rozłam w kościele na wschodni i zachodni. Ten moment w dziejach chrześcijaństwa nazywany jest „wielką schizmą wschodnią”. Różnice teologiczne, jakie powstawały przez wieki pomiędzy chrześcijaństwem wschodnim i zachodnim doprowadziły do podziału. Ale główną przyczyną rozłamu były zmiany w wyznaniu wiary w IV wieku, na które kościół prawosławny nie wyraził zgody.
Prawosławie – cechy
W XI wieku prawosławie było już ukształtowaną religią pod względem kultu, organizacji i doktryny. Już w tym czasie wyraźnie różniło się prawosławie a katolicyzm. Oto główne cechy religii prawosławnej:
- uznanie naczelnej roli Pisma Świętego,
- uznawanie tzw. Świętej Tradycji czyli pism Ojców Kościoła i orzeczeń siedmiu pierwszych soborów,
- odrzucenie formuły Filioque - w wyznaniu wiary w prawosławiu pojawia się twierdzenie, iż Duch Święty pochodzi tylko „od Ojca”, a nie tak jak w kościele katolickim „od Ojca i Syna”,
- nieuznawanie dogmatu Niepokalanego Poczęci Matki Bożej oraz dogmatu Wniebowstąpienia Najświętszej Maryi Panny,
- odrzucenie dogmatu o nieomylności papieża,
- odrzucenie czyśćca, łaski i grzechu pierworodnego,
- niewymaganie celibatu od księży i diakonów,
- odrzucenie idei centralnej władzy kościelnej,
- udzielanie Eucharystii pod dwiema postaciami, chleba i wina,
- wykonywanie znaku krzyża przy modlitwie (przeżegnanie się) trzema palcami, a nie pięcioma jak w kościele katolickim,
- udzielanie chrztu i bierzmowania jednocześnie przez trzykrotne zanurzenie w wodzie,
- szczególne miejsce ikony w religii prawosławnej i zakaz oddawania czci rzeźbom,
- stosowanie w liturgii obrządku bizantyńskiego z językiem starogreckim, starocerkiewno-słowiańskim lub językami narodowymi,
- inny wygląd krzyża – krzyż ośmioramienny.
Kalendarz prawosławny
Kościół prawosławny i jego życie liturgiczne oparty jest o dwa różne kalendarze. Pierwszy to juliański (tzw. stary styl) i drugi gregoriański (tzw. nowy styl). Różnica między tymi kalendarzami wynosi 14 dni, dlatego zawsze przy opisie świąt prawosławnych pojawiają się dwie daty. Kalendarz juliański związany jest z rzymskim cesarzem Juliuszem Cezarem, a kalendarz gregoriański z papieżem Grzegorzem XIII. Duchowni prawosławni zawsze podkreślają, iż kalendarz juliański jest sporo starszy od kalendarza gregoriańskiego. Używany jest od bardzo wczesnego chrześcijaństwa. Rok liturgiczny w prawosławiu rozpoczyna się 1 września według nowego stylu czyli 14 września według starego stylu. Poprzez posiadanie własnego kalendarza wyznawcy prawosławia obchodzą święta 2 tygodnie później niż katolicy.
Święta prawosławne
W kalendarzu liturgicznym prawosławia jest 12 wielkich świąt, zwanych też głównymi. Jak wyznawcy prawosławia pojmują uczestnictwo w nabożeństwach świątecznych? W kościele prawosławnym msza święta nie jest pamiątką wydarzeń, ale realnym ciągłym ich przeżywaniem. W czasie mszy prawosławny ksiądz (zwany popem) odwrócony jest plecami do wiernych. Wszystkie msze odbywają się na stojąco. Oto święta prawosławne w czasie których odprawiane są uroczyste msze święte:
- Narodzenie Najświętszej Dziewicy Maryi (8/21 września)
- to święto bezpośrednio odwołuje się do apokryfów (utworów o tematyce biblijnej) o narodzinach Maryi;;
- Podwyższenie Najczystszego i Życiodajnego Krzyża Pańskiego (14/27 września)
- święto na pamiątkę odnalezienia Krzyża Świętego;
- Wprowadzenie Najświętszej Bogarodzicy do Świątyni (21 listopada/4 grudnia)
- odwołanie do tradycji poświęcenia Maryi Bogu przez jej rodziców;
- Boże Narodzenie (25 grudnia/7 stycznia)
- święto to poprzedza 40 dniowy post, centralne miejsce zajmuje w domu ikona owinięta obrusem;
- Objawienie Pańskie (6/19 stycznia)
- święto upamiętniające chrzest w Jordanie i obmycie ludzkości z grzechu pierworodnego;
- Spotkanie Pańskie (2/15 luty)
- święto na pamiątkę ofiarowania Jezusa w świątyni, podczas którego dokonuje się obrzęd poświęcenia świec;
- Zwiastowanie Najświętszej Bogarodzicy (25 marca/7 kwietnia)
- na cześć zwiastowania narodzin Jezusa przez Archanioła Gabriela;
- Niedziela Palmowa (niedziela poprzedzająca Paschę)
- to święto ruchome, poprzedzające Wielki Tydzień;
- Wniebowstąpienie Pańskie (40 dzień po Zmartwychwstaniu, czwartek);
- Zesłanie Ducha Świętego na Apostołów – Pięćdziesiątnica (50 dni po Zmartwychwstaniu, w niedzielę);
- Przemienienie Pańskie (6/19 sierpnia)
- święto upamiętniające przemienienie na górze Tabor, w cerkwiach święcone są wtedy płody ziemi;
- Zaśnięcie Najświętszej Bogarodzicy (15/28 sierpnia)
- przed tym świętem obowiązuje dwutygodniowy post, a trzy dni po nim odprawiany jest obrzęd pogrzebania Matki Boskiej.
Prawosławie a katolicyzm – różnice
Najczęściej pojawia się opinia, iż nie ma zbyt dużych różnic doktrynalnych między katolikami a prawosławnymi. Różnice, które z pewnością występują można podzielić na trzy rodzaje:
- doktrynalne,
- liturgiczne,
- organizacyjne.
Różnice doktrynalne dotyczą wyznania wiary (prawosławie przyjmuje pochodzenie Ducha Świętego tylko od Ojca), różnicy w przyjmowaniu dogmatów Maryjnych (prawosławie je neguje) oraz odrzuceniu katolickiej doktryny o czyśćcu i nauki o odpustach.
Różnice liturgiczne dotyczą sakramentu chrztu, udzielania komunii świętej pod dwiema postaciami, innym wykonywaniu znaku krzyża, innym kalendarzu. Świątynie prawosławne nazywane są cerkwiami, a szczególnym kultem objęte są ikony.
Różnice organizacyjne to przede wszystkim nieuznawanie przez prawosławie zwierzchnictwa papieża. Na czele każdego samodzielnego kościoła stoi patriarcha albo metropolita, którzy spotykają się na soborach. W kościele prawosławnym celibat dotyczy tylko biskupów. Księża mogą być żonaci, ale w zawiązek małżeński muszą wstąpić przed święceniami.
Komunia święta w kościele prawosławnym może być tylko udzielana wiernym, którzy do tego kościoła należą.
Jolanta Woźniak
Czytaj też:
