Odleżyny – czym są?
Odleżyny są ogniskami martwicy, przechodzącymi z czasem w owrzodzenie skóry, a nawet mięśni i kości. W skrajnych stanach odleżyny potrafią przybrać naprawdę makabryczną formę, a ich skutki mogą być nawet śmiertelne. Odleżyny powstają wskutek długotrwałego:
- niedokrwienia,
- niedotlenienia,
- nieodżywienia tkanek,
spowodowanego uciskiem na dane miejsce i związanym z tym ograniczonym przepływem krwi. Dochodzi do tego najczęściej tam, gdzie kości leżącego człowieka przyciskają ciało do podłoża, a więc:
- w okolicy kości krzyżowej i na pośladkach,
- na piętach i kostkach,
- na łopatkach,
- na łokciach,
- na potylicy.
Odleżyny najczęściej dotykają osoby obłożnie chore, często nieprzytomne, nieruszające się długimi miesiącami z łóżka. Ryzyko rośnie wraz z wiekiem i ogólnym złym stanem zdrowia.
Czytaj też: Najwygodniejszy materac dla seniora
Jak wyglądają odleżyny?
Długotrwałe unieruchomienie w jednej pozycji powoduje ucisk we wspomnianych wyżej miejscach. Do tkanek praktycznie przestaje docierać krew, zaczyna się proces ich obumierania. Pojawia się obrzęk, rumień, następnie zasinienie. Skóra zaczyna się łuszczyć, powoli powstaje rana odleżynowa, z której zaczyna się sączyć surowica. Z czasem pojawia się owrzodzenie.
To stan, który powinien powodować najwyższy alert. W następnym bowiem kroku odleżyny zaczynają atakować głębsze warstwy – mięśnie, ścięgna, aż w końcu – kości. Już sam widok tak głębokich odleżyn może przyprawić o mdlenie, gorsze są jednak konsekwencje zdrowotne. W tym momencie może dojść do zakażenia szpiku, jest to więc stan bezpośrednio zagrażający życiu.
Jak powstają odleżyny?
Odleżyny klasyfikowane są wedle stopnia zaawansowania, a także ryzyka wystąpienia. Jeśli chodzi o zaawansowanie odleżyn, stopnie pokazuje między innymi popularna skala Torrance’a:
- odleżyna 1 stopnia – zaczerwienienie blednące po lekkim ucisku;
- odleżyna 2 stopnia – zaczerwienienie, które nie blednie ani wskutek ucisku, ani po zniesieniu ucisku. Pojawia się obrzęk, uszkodzenie naskórka i pęcherze. Odleżyna zaczyna być bolesna;
- odleżyna 3 stopnia – skóra uszkodzona aż do tkanki podskórnej. Dno rany wypełnione żółtą masą rozpadających się tkanek lub czerwoną ziarniną. Dookoła odleżyny widoczne zaczerwienienie i obrzęk;
- odleżyna 4 stopnia – uszkodzenie atakuje tkankę podskórną. Dno rany staje się czarne – to martwica. Może ona również być widoczna na brzegach odleżyny;
- odleżyna 5 stopnia – martwica atakuje powięzi, mięśnie, stawy a na koniec kości. Dno rany jest czarne.
Zobacz: Skala Barthel – czym jest? Klasyfikacja pacjenta
Skala odleżyn – ryzyko wystąpienia
Odleżyny są też klasyfikowane na skalach dotyczących prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Jedną z nich jest skala Norton, opisując ogólny stan pacjenta. Zawiera ona pięć kategorii, a w każdej cztery możliwości:
- stan fizykalny (dobry, dość dobry, zły, bardzo zły);
- stan psychiczny (pełna świadomość, apatia, zaburzona świadomość, śpiączka);
- aktywność fizyczna (chodzi samodzielnie, chodzi z pomocą, siedzi, leży);
- stopień samodzielności przy poruszaniu (pełny, lekko ograniczony, mocno ograniczony, brak);
- nietrzymanie moczu/kału (nie występuje, sporadycznie, nietrzymanie moczu, nietrzymanie moczu i kału).
Odpowiedzi w każdej kategorii punktowane są w kolejności od 4 do 1. Maksymalny wynik to 20. Jeśli po zsumowaniu odpowiedzi otrzymamy wynik niższy, niż 14, oznacza to ryzyko wystąpienia odleżyn.
Maść na odleżyny
We wczesnym stadium, zanim jeszcze dojdzie do sączenia z ran, leczenie odleżyn jest stosunkowo proste. Na zmienione chorobowo miejsca stosujmy maść na odleżyny. Dostępne na rynku maści na odleżyny różnią się składem, w tym zastosowaniem substancji czynnych, nie mniej, na podstawie kilku ulotek, można stwierdzić, że opierają one swoje działanie na takich substancjach jak:
- tlenek cynku,
- lanolina,
- żel aloesowy,
- D-panthenol,
- witamina E,
- wyciągi z nagietka lekarskiego, rumianku czy oczaru wirginijskiego.
Skutecznym i bezpiecznym preparatem przyśpieszającym gojenie się skóry jest Alantan. Jest to możliwe za sprawą allantoiny i pantenolu. Sprawdza się zarówno u dorosłych przy odleżynach, skaleczeniach czy poparzeniach popromiennych, jak i u dzieci przy pieluszkowym zapaleniu skóry. Zdobył zaufanie mam, lekarzy i farmaceutów. Od wielu lat gości w polskich domach.
Czytaj więcej: Chromoterapia na odleżyny
Plastry na odleżyny
W stanach bardziej zaawansowanych leczenie odleżyn odbywa się za pomocą plastrów na odleżyny.
- Hydrożelowe plastry na odleżyny, które pomagają utrzymać wilgotność rany, tworząc środowisko do jej oczyszczenia i pozbycia się tkanki martwiczej. Opatrunki hydrożelowe w 90 procentach składają się z wody.
- Plastry na odleżyny ze srebrem aktywnym, które działają bakteriobójczo, hamują też wysięk.
- Chłonne opatrunki na odleżyny, które mają tę właściwość, że pochłaniają kilkadziesiąt razy więcej wysięku, niż same ważą. Wśród nich wymienić można takie opatrunki na odleżyny jak:
- opatrunki na odleżyny alginianowe, bazujące na substancji pozyskiwanej z morskich glonów, mające postać miękkich włókien, dopasowujących się do rany;
- opatrunki na odleżyny hydrowłókniste (hydrofibre), podobnie jak alginianowe, tworzą żel w kontakcie z wysiękiem. Stosowane są do dużych, sączących, zakażonych ran. Mają postać specjalnych taśm;
- opatrunki na odleżyny hydropolimerowe (tkankowe) to specjalne pianki, wchłaniające wysięk i ochraniające ranę przed zewnętrznymi zanieczyszczeniami.
Leczenie odleżyn
Leczenie odleżyn polega jednak nie tylko na stosowaniu maści czy plastrów. W zaawansowanych stadiach konieczne może być inwazyjne, chirurgiczne oczyszczanie martwej tkanki. Lepiej do tego nie dopuścić. Dlatego leczenie odleżyn to w dużej mierze profilaktyka.
Aby zapobiegać odleżynom, nie ma nic lepszego niż zmiana pozycji leżącego przynajmniej raz na 4 godziny (najlepiej – znacznie częściej). Ważne w profilaktyce jest też stosowanie specjalnych materacy przeciwodleżynowych. Dodatkowo chorego można wyposażyć w wałki podkładane pod nogi albo kręgosłup, pozwalające unieść ciało i zluzować te jego fragmenty, które zwykle mają kontakt z podłożem (pięty, lędźwie, łopatki, potylica). Niezwykle istotna w profilaktyce i leczeniu odleżyn jest zdrowa dieta, dostarczająca pełnej palety witamin i minerałów, tak jak bowiem wspomnieliśmy, ryzyko wystąpienia odleżyn rośnie w miarę pogarszania się stanu ogólnego pacjenta.
Zobacz też: Żywienie w geriatrii – jak żywić osoby starsze?