Deputat węglowy dla emerytów górniczych - podstawa prawna
Deputaty węglowe były swoistym składnikiem wynagrodzenia stosowanych w niektórych gałęziach przemysłu, przede wszystkim w górnictwie. Były wypłacane w naturze (czyli w węglu) lub w postaci ekwiwalentu pieniężnego. Przywilej ten obejmował również emerytów i rencistów mających za sobą pracę w kopalni.
Jeżeli chodzi o deputat węglowy dla emerytów górniczych, podstawą prawną były zbiorowe układy pracy. Deputaty węglowe w różnych spółkach były różne. W niektórych pracownikom i emerytom przysługiwało po 2-3 tony, w innych – po 8 ton węgla rocznie. Z czasem coraz więcej firm zaprzestawało wydawania węgla, przechodząc na pieniężne ekwiwalenty. Ich wysokość była ustalana na podstawie corocznego obwieszczenia Ministerstwa Gospodarki odnośnie średniej ceny węgla (orzech II) z IV kwartału poprzedniego roku.
Jednak w ostatnich latach spółki węglowe w ogóle zaczęły zawieszać prawa do deputatu. Sprawą zajął się Sejm i kwestię uregulował, przyjmując ustawę z 23 listopada 2018 r. o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla oraz z tytułu zaprzestania pobierania bezpłatnego węgla przez osoby niebędące pracownikami przedsiębiorstwa górniczego. Ustawa ta obowiązuje od 22 stycznia 2019 r.
Ustawa o deputacie węglowym dla emerytów górniczych
Na podstawie ustawy o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla, przyjętej 24 października 2017 roku i ustawie z 23 listopada 2018 r. (wspomnianej powyżej), emeryci i renciści mający za sobą pracę w górnictwie, którzy mieli ustalone prawo do deputatów węglowych, a którym to prawo zawieszono, otrzymają jednorazową rekompensatę. Ma ona wynosić 10 tysięcy złotych. Prawo to przysługuje również osobom pobierającym renty rodzinne po zmarłych górnikach (wdowy, wdowcy i sieroty), jak i również byłym pracownikom przedsiębiorstw górniczych, z którymi, nie z ich winy, rozwiązano stosunek pracy (art.2 pkt. Ustawy z 23.11.2018 r.).
Według szacunków Ministerstwa Gospodarki, do otrzymania odszkodowania za deputaty węglowe uprawnionych jest 235 376 osób. Każdy, kto chciał otrzymać wypłatę, musiał złożyć specjalny wniosek. Ustawa narzuciła w tej kwestii iście ekspresowe tempo – górniczym emerytom i rencistom rząd dał czas jedynie do 18 listopada 2017 r. Trzeba jednak przyznać, że zainteresowani nie zaspali. W ustawowym terminie wpłynęło ponad 236 tysięcy wniosków, a więc więcej, niż przewidywał rząd (zapewne nie wszystkie zostały złożone przez osoby uprawnione).
Kiedy wypłata rekompensat za deputaty węglowe?
Ministerstwo Gospodarki zapowiedziało w 2017 r., że chce większości uprawnionych do otrzymania rekompensat za utracone deputaty węglowe wypłacić pieniądze przed świętami Bożego Narodzenia. W sumie ten swoisty prezent pod choinkę będzie kosztować Skarb Państwa 2,3 miliarda złotych.
Co ważne, ponieważ termin składania wniosków był bardzo krótki, rząd zapowiedział, że w uzasadnionych przypadkach rozpatrzone zostaną także wnioski złożone po dacie 18 listopada 2017 r.
Aktualnie w 2019 r., zgodnie z art.14 Ustawy o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla oraz z tytułu zaprzestania pobierania bezpłatnego węgla przez osoby niebędące pracownikami przedsiębiorstwa górniczego, wypłata rekompensat nastąpi od dnia 1 czerwca 2019 r. Maksymalny limit wydatków, jaki przygotowano w związku z tymi wypłatami to 240,8 mln zł.
Rekompensata za utracone deputaty węglowe, w kwocie 10 000 zł., będzie wypłacana jednorazowo przez właściwe przedsiębiorstwa górnicze. Wniosek o jej wypłatę musi zawierać wszystkie elementy wymienione w art. 5 ww. ustawy (m.in. wszystkie dane osobowe, PESEL, sposób wypłaty, podpis i datę). Do wniosku należy dołączyć dokumenty, potwierdzające uprawnienie do rekompensaty oraz oświadczenie o treści, wskazanej w ustawie (art. 5 pkt. 3 ww. ustawy).
Najwięcej wniosków o rekompensatę
Ministerstwo Gospodarki podało, że najwięcej, bo aż 132 tysiące wnioski o wypłatę rekompensat za utracone deputaty węglowe przyjęła Spółka Restrukturyzacji Kopalń. Tu wnioski składali emeryci i renciści związani dawniej z Kompanią Węglową, Katowickiem Holdingiem Węglowym oraz kopalnią Kazimierz-Juliusz. 52 tysiące wniosków złożono w Jastrzębskiej Spółce Węglowej, a 44 tysiące – w Polskiej Grupie Górniczej. Do tego należy doliczyć 4,8 tysiąca w kopalniach Tauron Wydobycie oraz 2,8 tysiąca – Lubelski Węgiel Bogdanka.
Deputat węglowy – kto go nie dostanie?
Rząd przyznaje, że około 12 tysięcy osób nie może się ubiegać o rekompensatę za deputaty węglowe. Połowa z nich związana była z Polską Grupą Górniczą, 4 tysiące – z Jastrzębską Spółką Węglową, a 2 tysiące – Spółką Restrukturyzacji Kopalń. Ministerstwo Gospodarki przekonuje, że w przypadku tych osób prawo do rekompensaty zostało skutecznie i legalnie wypowiedziane
Przedsiębiorstwo górnicze odmówi również wypłaty rekompensaty, jeśli ubiega się o nią osoba nieuprawniona lub wniosek został złożony po terminie tzn. po upływie 90 dni od wejścia w życie ustawy w dniu 22.01.2019 r. Ustawodawca szczegółowo określił krąg osób uprawnionych w art. 2 pkt. 1 przedmiotowej ustawy.
Deputat węglowy wypłacany przez ZUS
Oprócz wyżej wymienionych, prawa do 10-tysięcznej rekompensaty nie mają osoby, którym ekwiwalent pieniężny za węgiel wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Chodzi o emerytów i rencistów związanych w przeszłości z kopalniami, które zostały zlikwidowane przed 1 stycznia 2007 roku – w tych przypadkach obowiązek wypłaty ekwiwalentu wziął na siebie ZUS.
Ważne: z kwoty rekompensaty nie dokonuje się potrąceń i egzekucji (art. 9 ww. ustawy), co oznacza, iż w całości trafia ona do rak osoby uprawnionej.
Deputat węglowy 2020
Już na początku 2020 roku sprawa deputatów węglowych wróciła do Sejmu. Zostanie przedstawiony obywatelski projekt nowelizacji ustawy górniczej, która porusza także sprawę deputatów. Wg obliczeń nawet 12 tys. osób nie otrzymało jeszcze obiecanych rekompensat. Czekamy na piewrsze czytanie projektu i decyzję co dalej z wypłacaniem deputatów węglowych 2020.
Konsultacja merytoryczna prawnik Jolanta Woźniak
Czytaj też:
Emerytura obywatelska – czym jest?
Emerytura częściowa – czym jest i czy się opłaca?
Emerytura policyjna – jak obliczyć? Wysokość i zasady
